श्रीगणेशाय नमः । संकल्प करोनिया मनीं । जावें स्वर्गद्वाराभुवनीं । गंगाकेशव पूजोनि । हरिश्चंद्र मंडपा जावें ॥१॥
स्वर्गद्वार असे जाण । मणिकर्णिकातीर्थ विस्तीर्ण । तुवां तेथें जावोन । संकल्पावें विधीनें ॥२॥
हविष्यान्न पूर्व दिवशीं । करोनि असावें शुचीसी । प्रातःकाळीं गंगेसी । स्नान आपण करावें ॥३॥
धुंडिराजातें प्रार्थोनि । मागावें करुणावचनीं । पुनर्दर्शन दे म्हणोनि । विनवावें परियेसा ॥४॥
मग गंगेतें नमोनि । जावें विश्वनाथभुवनीं । मग तयाते पूजोनि । भवानीशंकर पूजावा ॥५॥
मग जावें मुक्तिमंडपासीं । नमोनि निघावें संतोषीं । धुंडिराजाचे पूजेसी । पुनरपि जावें परियेसा ॥६॥
मागुती यावें महाद्वारा । विश्वेश्वर-पूजा करा । मोदादि पंच विघ्नेश्वरा । नमन करावें दंडपाणीसी ॥७॥
पूजा आनंदभैरवासी । मागुतीं यावें मणिकर्णिकेसी । पूजोनिया ईश्वरासी । सिद्धिविनायक पूजावा ॥८॥
गंगाकेशव पूजोनि । ललितादेवीसी नमोनि । राजसिद्धेश्वर आणा ध्यानीं । दुर्लभेश्वर पूजावा ॥९॥
सोमनाथ पूजा करीं । पुढें शूलटंकेश्वरी । मग पूजा वाराहेश्वरी । द्शाश्वमेध पूजा मग ॥१०॥
बंदी देवीतें पूजोनि । सर्वेश्वरातें नमोनि । केदारेश्वर धरा ध्यानीं । हनुमंतेश्वर पूजावा ॥११॥
मग पूजावा संगमेश्वरी । लोलार्कातें अवधारीं । अर्कविनायका पूजा करीं । दुर्गाकुंडीं स्नान मग ॥१२॥
आर्यादुर्गां देवी पूजोनि । दुर्गा गणेश ध्याऊनि । पुनर्दर्शन दे म्हणोनि । प्रार्थावें तयासी ॥१३॥
विश्वकूपेंत ईश्वरासी । कर्दमतीर्थी स्नान हर्षी । कर्दमेश्वरपूजेसी । तुवां जावें बाळका ॥१४॥
जावें कर्दमकूपासी । पूजा मग सोमनाथासी । मग विरुपालिंगासी । पूजा करीं ब्रह्मचारी ॥१५॥
पुढें जावें नीलकंठासी । पूजा करीं गा भावेंसी । कर जोडोनि भक्तींसी । कर्दमेश्वर पूजावा ॥१६॥
पुनर्दर्शन आम्हांसी । दे म्हणावें भक्तींसी । मग निघावें वेगेंसी । नागनाथाचे पूजेतें ॥१७॥
पुढें पूजीं चामुंडेसी । मोक्षेश्वरा परियेसीं । वरुणेश्वर भक्तींसी । पूजा करीं गा बाळका ॥१८॥
वीरभद्रपूजेसी । जावोनि द्वितीय दुर्गेसी । अर्चावें विकटाक्षा देवीसी । पूजा करीं मनोभावें ॥१९॥
पूजीं भैरव उन्मत्त । विमळार्जुन प्रख्यात । काळकूटदेवाप्रत । पूजा करीं गा बाळका ॥२०॥
पूजा करीं महादेवासी । नंदिकेश्वर भैरवासी । भृंगेश्वर विशेषीं । पूजा करीं मनोहर ॥२१॥
गणप्रियासी पूजोनि । विरुपाक्षातें नमोनि । यक्षेश्वर अर्चोनि । विमलेश्वर पूजीं मग ॥२२॥
भीमचंडीं शक्तीसी । पूजीं चंडीविनायकासी । रविरक्ताक्ष गंधर्वासी । पूजा करीं मनोभावें ॥२३॥
ज्ञानेश्वर असे थोर । पूजा पुढें अमृतेश्वर । गंधर्वसागर मनोहर । पूजा करीं गा भक्तींसी ॥२४॥
नरकार्णव तरावयासी । पूजीं भीमचंडीसी । विनवावें तुम्हीं त्यासी । पुनर्दर्शन दे म्हणावें ॥२५॥
एकपादविनायकासी । पुढें पूजीं भैरवासी । संगमेश्वरा भरंवसीं । पूजा करीं गा ब्रह्मचारी ॥२६॥
भूतनाथ सोमनाथ । कालनाथ असे विख्यात । पूजा करीं गा त्वरित । कपर्दिकेश्वरलिंगाची ॥२७॥
नागेश्वर कामेश्वर । पुढें पूजीं गणेश्वर । पूजा करीं विश्वेश्वर । चतुर्मुख विनायका ॥२८॥
पूजीं देहलीविनायकासी । पूजीं गणेश षोडशीं । उदंडगणेश षोडशीं । पूजा करीं मनोहर ॥२९॥
उत्कलेश्वर महाथोर । असे लिंग मनोहर । पुढें एकादश रुद्र । तयांचें पूजन करावें ॥३०॥
जावें तपोभूमीसी । पूजा करीं गा भक्तींसी । रामेश्वर महाहर्षीं । पूजीं मग सोमनाथ ॥३१॥
भरतेश्वर असे थोर । लक्ष्मणेश्वर मनोहर । पूजीं मग शत्रुघ्नेश्वर । भूमिदेवी अर्चीं मग ॥३२॥
नकुळेश्वर पूजोन । करीं रामेश्वरध्यान । पुनर्दर्शन दे म्हणोन । विनवावें परियेसा ॥३३॥
असंख्यात तीर्थ वरुण । तेथें करा तुम्हीं नमन । असंख्यात लिंगें जाण । पूजा करावी भक्तींसी ॥३४॥
पुढें असे लिंग थोर । नामें देव सिद्धेश्वर । पूजा करीं गा मनोहर । पशुपाणि विनायक ॥३५॥
याची पूजा करोनि । पृथ्वीश्वरातें नमोनि । शरयूकूपीं स्नान करोनि । कपिलधारा स्नान करीं ॥३६॥
वृषभध्वजा पूजोनि । ज्वालानृसिंहाचे वंदी चरणीं । वरुणासंगमीं स्नान करोनि । श्राद्धादि कर्मे करावीं ॥३७॥
संगमेश्वर पूजावा । सर्वविनायक बरवा । पुढें पूजीं तूं केशवा । भावें करुनि ब्रह्मचारी ॥३८॥
पूजा प्रर्‍हादेश्वरासी । स्नान कपिलातीर्थासी । त्रिलोचनेश्वरासी । पूजा करीं गा भक्तीनें ॥३९॥
पुढें असे महादेव । पंचगंगातीर ठाव । पूजा करीं गा भक्तिभावें । तया बिंदुमाधवासी ॥४०॥
पूजीं मंगळागौरीसी । गभस्तेश्वरा परियेसीं । वसिष्‍ठ वामदेवासी । पर्वतेश्वर पूजावा ॥४१॥
महेश्वराचे पूजेसी । पुढें सिद्धिविनायकासी । पूजा सप्तवर्णेश्वरासी । सर्वगणेश पूजावा ॥४२॥
मग जावें मणिकर्णिके । स्नान करावें विवेकें । विश्वेश्वरातें स्मरोनि निकें । महादेव पूजावा ॥४३॥
मग जावें मुक्तिमंडपासी । नमन करावे विष्णूसी । पूजीं दंडपाणीसी । धुंडिराज अर्चावा ॥४४॥
आनंदभैरव पूजोनि । आदित्येशा नमोनि । पूजा करीं गा भक्तींसी । मोदादि पंचविनायका ॥४५॥
पूजा करीं गा विश्वेश्वरासी । मोक्षलक्ष्मीविलासासी । नमोनि देवा संमुखेसी । मंत्र म्हणावा येणेंपरी ॥४६॥
श्लोक ॥ जय विश्वेश विश्वात्मन्‌ काशीनाथ जगत्पते । त्वत्प्रसादान्महादेव कृता क्षेत्रप्रदक्षिणा ॥४७॥
अनेकजन्मपापानि कृतानि मम शंकर । गतानि पंचक्रोशात्मा कृता लिंगप्रदक्षिणा ॥४८॥
ऐसा मंत्र जपोन । पुढें करावें शिवध्यान । मुक्तिमंडपा येवोन । आठां ठायीं वंदावें ॥४९॥
प्रथम मुक्तिमंडपासी । नमन करावें परियेसीं । वंदोनि स्वर्गमंडपासी । जावें ऐश्वर्यमंडपा ॥५०॥
ज्ञानमंडपा नमोनि । मोक्षलक्ष्मीविलासस्थानीं । मुक्तिमंडपा वंदोनि । आनंदमंडपा जावें तुवा ॥५१॥
पुढें वैराग्यमंडपासी । तुवां जावें भक्तींसी । येणेंपरी यात्रेसी । करीं गा बाळा ब्रह्मचारी ॥५२॥
आणिक एक प्रकार । सांगेन ऐक विचार । नित्ययात्रा मनोहर । ऐक बाळका गुरुदासा ॥५३॥
सचैल शुचि होवोनि । चक्रपुष्करणीं स्नान करोनि । देवपितर तर्पोनि । ब्राह्मणपूजा करावी ॥५४॥
मग निघावें तेथोनि । पदादित्येश्वर पूजोनि । दंपत्येश्वर नमोनि । श्रीविष्णूतें पूजावें ॥५५॥
मग नमावा दंडपाणि । महेश्वरातें पूजोनि । मग निघावें तेथोनि । धुंडिराज अर्चिजे ॥५६॥
ज्ञानवापीं करी स्नान । नंदिकेश्वर अर्चोन । तारकेश्वर पूजोन । पुढें जावें मग तुवां ॥५७॥
महाकाळेश्वर देखा । पूजा करीं भावें एका । दंडपाणि विनायका । पूजा करीं मनोहर ॥५८॥
मग यात्रा विश्वेश्वर । करीं गा बाळका मनोहर । लिंग असे ओंकारेश्वर । प्रतिपदेसी पूजावा ॥५९॥
मत्स्योदरी तीर्थासी । स्नान करावें प्रतिपदेसी । त्रिलोचन महादेवासी । दोन्ही लिंगे असतीं जाण ॥६०॥
तेथें बीजतिजेसी । जावें तुवां यात्रेसी । यात्रा जाण चतुर्थीसी । कांचीवास लिंग जाणा ॥६१॥
रत्‍नेश्वर पंचमीसी । चंद्रेश्वरपूजेसी । षष्ठीसी जावें परियेसीं । ऐक शिष्या एकचित्तें ॥६२॥
सप्तमीसी केदारेश्वर । अष्टमीसी लिंग धूमेश्वर । विश्वेश्वर लिंग थोर । नवमी यात्रा महापुण्य ॥६३॥
कामेश्वर दशमीसी । एकादशीसी विश्वेश्वरासी । द्वादशीसी मणिकर्णिकेसी । मणिकेश्वर पूजावा ॥६४॥
त्रयोदशी प्रदोषेसी । पूजा अविमुक्तेश्वरासी । चतुर्दशीसी विशेषीं । विश्वेश्वर पूजावा ॥६५॥
जे कोणी काशीवासी । असती नर परियेसीं । त्यांणीं करावी यात्रा ऐसी । नाहीं तरी विघ्न घडे ॥६६॥
शुक्लपक्षीं येणेंपरी । यात्रा करीं मनोहरी । कृष्णपक्ष आलियावरी । यात्रा करा सांगेन ॥६७॥
चतुर्दशी धरोनि । यात्रा करा प्रतिदिनीं । सांगेन ऐका विधानीं । एकचित्तें परियेसा ॥६८॥
वरुणानदीं करा स्नान । करा शैल्येश्वरदर्शन । संगमेश्वर पूजोन । संगमीं स्नान तये दिनीं ॥६९॥
स्वर्गतीर्थस्नानेंसी । स्वर्गेश्वर पूजा हर्षी । मंदाकिनी येरे दिवसीं । मध्यमेश्वर पूजावा ॥७०॥
मणिकर्णिका स्नानेंसी । पूजा ईशानेश्वरासी । हिरण्यगर्भ परियेसीं । दोनी लिंगें पूजिजे ॥७१॥
स्नान धर्मकूपेसी । करीं पूजा गोपद्मेश्वरासी । पूजा करा तया दिवसीं । एकचित्तें परियेसा ॥७२॥
कपिलधारा तीर्थासी । स्नान करा भक्तींसी । वृषभध्वज लिंगासी । सप्तमीचे दिवसीं पूजीं पै ॥७३॥
उपाशांतिकूपेसी । स्नान करा भक्तींसी । उपशांतेश्वरासी । पूजा करीं तया दिनीं ॥७४॥
पंचचूडडोहांत । स्नान करा शिव ध्यात । ज्येष्ठेश्वरा त्वरित । पूजावें तया दिनीं ॥७५॥
चतुःसमुद्रकूपासी । स्नान करीं भावेंसी । समुद्रेश्वर हर्षी । पूजा करीं तया दिनीं ॥७६॥
देवापुढें कूप असे । स्नान करावें संतोषें । शुक्रेश्वर पूजा हर्षें । पूजा करीं तया दिनीं ॥७७॥
दंडखात तीर्थेंसी । स्नान करोनि देवासी । व्याघ्रेश्वरपूजेसी । तुंवा जावें तया दिनीं ॥७८॥
शौनकेश्वरतीर्थेसी । स्नान तुम्ही करा हर्षीं । तीर्थनामें लिंगासी । पूजा करा मनोहर ॥७९॥
जंबुतीर्थ मनोहर । स्नान करा शुभाचार । पूजावा भावें जंबुकेश्वर । चतुर्दश लिंगें येणेंपरी ॥८०॥
शुक्लपक्षकृष्णेसी । अष्‍टमी तिथि विशेषीं । पूजावें तुम्हीं लिंगासी । सांगेन ऐका महापुण्य ॥८१॥
मोक्षेश्वर पर्वतेश्वर । तिसरा पशुपतेश्वर । गंगेश्वर नर्मदेश्वर । पूजा करीं मनोभावें ॥८२॥
आणिक भक्तेश्वर गभस्तीश्वर । मध्यमेश्वर असे थोर । तारकेश्वरनामें निर्धार । नव लिंगें पूजावीं ॥८३॥
आणिक लिंगें एकादश । नित्ययात्रा विशेष । लिंग असे अग्निध्रुवेश । यात्रा तुम्हीं करावी ॥८४॥
दुसरा असे उर्वशीश्वर । नकुलेश्वर मनोहर । चौथा असे आषाढेश्वर । भारभूतेश्वर पंचम ॥८५॥
लांगूलेश्वरीं करा पूजा । करा त्रिपुरांतका ओजा । मनःप्रकामेश्वरकाजा । तुम्हीं जावें परियेसा ॥८६॥
प्रीतेश्वर असे देखा । मंदालिकेश्वर ऐका । तिलपर्णेश्वर निका । पूजा करीं भावेंसी ॥८७॥
आतां शक्तियात्रेसी । सांगेन ऐका विधीसी । शुक्लपक्षतृतीयेसी । आठ यात्रा कराव्या ॥८८॥
गोप्रेक्षतीर्थ देखा । स्नान करोनि ऐका । पूजा मुख्य भाळनेत्रिका । भक्तिभावेंकरोनिया ॥८९॥
ज्येष्‍ठवापीं स्नानेंसी । ज्येष्‍ठागौरी पूजा हर्षीं । स्नान पान करा वापीसी । शृंगार सौभाग्य गौरीपूजा ॥९०॥
विशाळगंगास्नानासी । पूजा विशाळगौरीसी । ललितातीर्थस्नानेसी । ललिता देवी पूजावी ॥९१॥
स्नान भवानीतीर्थेसी । पूजा करा भवानीसी । बिंदुतीर्थ स्नानासी । मंगळागौरी पूजावी ॥९२॥
पूजा इतुके शक्तींसी । मग पूजिजे लक्ष्मीसी । येणें विधी भक्तींसी । यात्रा करीं मनोहर ॥९३॥
यात्रातीर्थ चतुर्थीसी । पूजा सर्व गणेशासी । मोदक द्यावे गौरीपुत्रासी । विघ्न न करीं तीर्थवासियांतें ॥९४॥
मंगळ अथवा रविवारेंसी । यात्रा करीं भैरवासी । षष्‍ठी तिथि परियेसीं । जावें तुम्हीं मनोहर ॥९५॥
रविवारीं सप्तमीसी । यात्रा रविदेवासी । नवमी अष्‍टमी चंडीसी । यात्रा तुम्हीं करावी ॥९६॥
अंतर्गृहयात्रेसी । करावी तुम्हीं प्रतिदिवसीं । विस्तारकाशीखंडासी । ऐक शिष्या ब्रह्मचारी ॥९७॥
ऐशी काशीविश्वेश्वर । यात्रा करावी तुम्हीं परिकर । आपुल्या नामीं सोमेश्वर । लिंगप्रतिष्ठा करावी ॥९८॥
इतुकें ब्रह्मचारियासी । यात्रा सांगितली परियेसीं । आचरण करीं येणें विधींसी । तुझी वासना पुरेल ॥९९॥
तुझे चित्तीं असे गुरु । प्रसन्न होईल शंकरु । मनीं धरीं गा निर्धारु । गुरुस्मरण करीं निरंतर ॥१००॥
इतकें सांगोनि तापसी । अदृश्य झाला परियेसीं । ब्रह्मचारी म्हणे हर्षीं । हाचि माझा गुरु सत्य ॥१०१॥
अथवा होईल ईश्वर । मज कृपाळू झाला सत्वर । कार्यं लाधेल निर्धार । म्हणोनि मनीं धरियेलें ॥१०२॥
न आराधितां आपोआप । भेटला मातें मायबाप । गुरुभक्तीनें अमूप । सकाळाभीष्‍टें पाविजे ॥१०३॥
समस्त देवा ऐशी गति । दिल्यावांचोन न देती । ईश्वर भोळा चक्रवर्ती । गुरुप्रसादें भेटला ॥१०४॥
यज्ञ दान तप सायास । कांहीं न करितां सायास । भेटला मज विशेष । गुरुकृपेंकरोनिया ॥१०५॥
ऐसें गुरुस्मरण करीत । ब्रह्मचारी जाय त्वरित । विधिपूर्वक आचरत । यात्रा केली भक्तीनें ॥१०६॥
यात्रा करितां भक्तींसी । प्रसन्न झाला व्योमकेशी । निजस्वरुपें संमुखेसी । उभा राहिला शंकर ॥१०७॥
प्रसन्न होवोनि शंकर । म्हणे दिधला माग वर । संतोषोनि त्वष्‍ट्रकुमार । निवेदिता झाला वृत्तान्त ॥१०८॥
जें जें मागितलें गुरुवर्यें । आणिक त्याचे कन्याकुमारें । सांगता झाला विस्तारें । शंकराजवळी देखा ॥१०९॥
संतोषोनि ईश्वर । देता झाला अखिल वर । म्हणे बाळा माझा कुमार । सकळ विद्याकुशल होसी ॥११०॥
तुवां केली गुरुभक्ति । तेणें झाली आपणा तृप्ति । अखिल विद्या तुज होती । विश्वकर्मा तूंचि होसी ॥१११॥
चतुर्विध पुरुषार्थ । लाधला तुज परमार्थ । सृष्‍टि रचावया समर्थ । होसी जाण त्वष्‍ट्रपुत्रा ॥११२॥
ऐसा वर लाधोन । त्वष्‍टा ब्रह्मानंदन । केलें लिंग स्थापन । आपुले नामीं परियेसा ॥११३॥
मग निघाला तेथोनि । केली आयती तत्क्षणीं । प्रसन्न होतां शूलपाणि । काय नोहे तयासी ॥११४॥
जें जें मागितलें श्रीगुरुवरें । सकळ वस्तु केल्या चतुरें । घेऊनिया सत्वरें । आला श्रीगुरुसंमुख ॥११५॥
सकळ वस्तु देऊनि । लागतसे श्रीगुरुचरणीं । अनुक्रमें गुरुरमणि । पुत्र-कन्येंसी वंदिलें ॥११६॥
उल्हास झाला श्रीगुरुसी । आलिंगितसे महाहर्षीं । शिष्य ताता ज्ञानराशि । तुष्‍टलों तुझे भक्तीनें ॥११७॥
सकल विद्याकुशल होसी । अष्टैश्वर्ये नांदसी । त्रैमूर्ति तुझिया वंशीं । होतील ऐक शिष्योत्तमा ॥११८॥
घर केलें तुवां आम्हांसी । आणिक वस्तु विचित्रेंसी । चिरंजीव तूंचि होसी । आचंद्रार्क तुझें नाम ॥११९॥
स्वर्गमृत्युपाताळासी । पसरवीं तुझे चातुर्यासी । रचिसी तूंचि सृष्‍टीसी । विद्या चौसष्‍टी तूंचि ज्ञाता ॥१२०॥
तुज वश्य अष्‍ट सिद्धि । होतील जाण नव निधि । चिंता कष्‍ट न होती कधीं । म्हणोनि वर देतसे ॥१२१॥
ऐसा वर लाधोनि । गेला शिष्य महाज्ञानी । येणेंपरी विस्तारोनि । सांगे ईश्वर पार्वतीसी ॥१२२॥
ईश्वर म्हणे गिरिजेसी । गुरुभक्ति आहे ऐसी । एकभाव असे ज्यासी । सकळाभीष्‍टें पावती ॥१२३॥
भव म्हणिजे सागर । उतरावया पैल पार । समर्थ असे एक गुरुवर । त्रैमूर्तीचा अवतार ॥१२४॥
या कारणें त्रैमूर्ति । गुरुचरणीं भजती । वेदशास्त्रें बोलती । गुरुविणें सिद्धि नाहीं ॥१२५॥
श्लोक ॥ यस्य देवे परा भक्तिर्यथा देवे तथा गुरौ । तस्यैते कथिता ह्यर्था : प्रकाशन्ते महात्मनः ॥१२६॥
ऐसें ईश्वर पार्वतीसी । सांगता झाला विस्तारेंसी । म्हणोनि श्रीगुरु प्रीतीसी । निरोपिलें द्विजातें ॥१२७॥
इतुकें होतां रजनीसी । उदय झाला दिनकरासी । चिंता अंधकारासी । गुरुकृपा ज्योती जाणा ॥१२८॥
संतोषोनि द्विजवर । करिता झाला नमस्कार । ऐसी बुद्धि देणार । तूंचि स्वामी कृपानिधि ॥१२९॥
नमन करुनि श्रीगुरुसी । विनवीतसे भावेंसी । स्वामी कथा निरोपिलीसी । अपूर्व मातें वाटलें ॥१३०॥
काशीयात्राविधान । निरोपिलें मज विस्तारोन । तया वेळीं होतों आपण । तुम्हांसहित तेथेंचि ॥१३१॥
पाहिलें आपण दृष्‍टान्तीं । स्वामी काशीपुरीं असती । जागृतीं कीं सुषुप्तीं । नकळे मातें स्वामिया ॥१३२॥
म्हणोनि विप्र तये वेळीं । वंदी श्रीगुरुचरणकमळीं । विनवीतसे करुणा बहाळी । भक्तिभावेंकरोनिया ॥१३३॥
जय जया परमपुरुषा । परात्परा परमहंसा । भक्तजनमानसहंसा । श्रीनृसिंहसरस्वती ॥१३४॥
ऐसें तया अवसरीं । पूर्वज तुझा स्तोत्र करी । सांगेन तुज अवधारीं । एकचित्तें करुनिया ॥१३५॥
श्लोक ॥ आदौ ब्रह्मत्वमेव सर्वजगतां वेदात्ममूर्तिं विभुं । पश्चात्‌ क्षोणिजडा विनाश-दितिजां कृत्वाऽवतारं प्रभो । हत्वा दैत्यमनेकधर्मचरितं, भूत्वाऽत्मजोऽत्रेर्गृहे । वंदेऽहं नरकेसरीसरस्वती श्रीपादयुग्मांबुजम्‌ ॥१३६॥
भूदेवाखिलमानुषं विदुजना बाधायमानं कलिं । वेदादुश्यमनेकवर्णमनुजा, भेदादि-भूतोन्नतम्‌ । छेदः कर्मतमांधकारहरणं श्रीपादसूर्योदयं । वंदेऽहं नरकेसरीसरस्वती श्रीपादयुग्मांबुजम्‌ ॥१३७॥
धातस्त्वं हरिशंकरप्रतिगुरो, जाताग्रजन्मं विभो । हेतुः सर्वविदोजनाय तरणं, ज्योतिःस्वरुपं जगत्‌ । चातुर्थाश्रमस्थापितं क्षितितले, पातुः सदा सेव्ययं । वंदेऽहं नरकेसरीसरस्वतीश्रीपादयुग्मांबुजम्‌ ॥१३८॥
चरितं चित्रमनेककीर्तिमतुलं, परिभूतभूमंडले । मूकं वाक्यदिवांधकस्य नयनं, वंध्यां च पुत्रं ददौ । सौभाग्यं विधवां च दायकश्रियं, दत्त्वा च भक्तं जनं । वंदेऽहं नरकेसरीसरस्वतीश्रीपादयुग्मांबुजम्‌ ॥१३९॥
दुरितं, घोरदरिद्रदावतिमिरं, हरणं जगज्जोतिष । स्वर्धेंनुं सुरपादपूजितजना, करुणाब्धिभक्तार्तितः । नरसिंहेंद्रसरस्वतीश्वर विभो, शरणागतं रक्षकं । वंदेऽहं नरकेसरीसरस्वती श्रीपादयुग्मांबुजम्‌ ॥१४०॥
गुरुमूर्तिश्चरणारविंदयुगलं, स्मरणं कृतं नित्यसौ । चरितं क्षेत्रमनेकतीर्थसफलं सरितादि-भागीरथी । तुरगामेधसहस्त्रगोविदुजनाः स्मयक्‌ ददंस्तत्फलं । वंदेऽहं नरकेसरीसरस्वतीश्रीपादयुग्मांबुजम्‌ ॥१४१॥
नो शक्यं तव नाममंगल-स्तुवं, वेदागमागोचरं । पादद्वं ह्रदयाब्जमंतरजलं निर्धारमीमांसतं । भूयो भूयः स्मरन्नमामि मनसा, श्रीमद्‌गुरुं पाहि मां । वंदेऽहं नरकेसरीसरस्वती श्रीपादयुग्मांबुजम्‌ ॥१४२॥
भक्तानां तरणार्थ सर्वजगतां, दीक्षां ददन्योगिनां । सुक्षेत्रं पुरगाणगस्थित प्रभो, दत्त्वा चतुष्कामदं । स्तुत्वा भक्तसरस्वतीगुरुपदं, जित्वाऽद्यदोषादिकं । वंदेऽहं नरकेसरीसरस्वती श्रीपादयुग्मांबुजम्‌ ॥१४३॥
एवं श्रीगुरुनाथमष्‍टकमिदं स्तोत्रं पठेन्नित्यसौ । तेजोवर्चबलोन्नतं श्रियकरं आनंदवर्धं वपुः । पुत्रापत्यमनेकसंपदशुभा दीर्घायुरारोग्यतां । वंदेऽहं नरकेसरीसरस्वती श्रीपादयुग्मांबुजम्‌ ॥१४४॥
येणेंपरी स्तोत्र करीत । मागुती करी दंडवत । सद्‌गदित कंठ होत । रोमांच अंगीं उठियेले ॥१४५॥
म्हणे त्रैमूर्ति अवतारु । तूंचि देवा जगद्गुरु । आम्हां दिसतोसी नरु । कृपानिधि स्वामिया ॥१४६॥
मज दाविला परमार्थ । लाधलों चारी पुरुषार्थ । तूंचि सत्य विश्‍वनाथ । काशीपुर तुजपाशीं ॥१४७॥
ऐसेंपरी श्रीगुरुसी । विनवीतसे परियेसीं । संतोषोनि महाहर्षीं । निरोप देती तये वेळीं ॥१४८॥
श्रीगुरु म्हणती द्विजासी । दाखविली तुज काशी । पुढें तुझ्या वंशीं एकविसांसी । यात्राफळ तयां असे ॥१४९॥
तूंचि आमुचा निजभक्त । दाखविला तुज दृष्‍टान्त । आम्हांपासीं सेवा करीत । राहें भक्ता म्हणती तया ॥१५०॥
जरी राहसी आम्हांपासी । तरी त्वां न वंदिजे म्लेंच्छासी । आणोनिया स्त्रीपुत्रांसी । भेटी करीं आम्हांतें ॥१५१॥
निरोप देऊनि द्विजासी । गेले गुरु मठासी । आनंद झाला मनासी । श्रीगुरुदर्शनीं भक्तजना ॥१५२॥
नामधारक शिष्यराणा । लागे सिद्धाचिया चरणां । विनवीतसे कर जोडोनि जाणा । भक्तिभावेंकरोनिया ॥१५३॥
मागें कथानक निरोपिलें । सायंदेव शिष्य श्रीगुरुंनीं त्यातें निरोपिलें । कलत्रपुत्र आणीं म्हणत ॥१५४॥
पुढें तया काय झालें । विस्तारोनि सांगा वहिलें । पाहिजे आतां अनुग्रहिलें । म्हणोनि चरणीं लागला ॥१५५॥
संतोषोनि सिद्ध मुनि । सांगतसे विस्तारोनि । सायंदेव महाज्ञानी । गेला श्रीगुरुनिरोपें ॥१५६॥
जाऊनि आपुले स्त्रियेसी । सांगता झाला पुत्रासी । आमुचा गुरु परियेसीं । असे गाणगापुरांत ॥१५७॥
आम्हीं जावें भेटीसी । समस्त कन्यापुत्रांसी । म्हणोनि निघाला वेगेंसी । महानंदेंकरोनिया ॥१५८॥
पावला गाणगापुरासी । भेटी जहाली श्रीगुरुसी । नमन करी भक्तींसी । साष्‍टांगीं तये वेळीं ॥१५९॥
कर जोडुनी तये वेळीं । स्तोत्र करी वेळोवेळीं । ओंनमोजी चंद्रमौळि । त्रैमूर्ति तूंचि होसी ॥१६०॥
तूं त्रैमूर्तिचा अवतार । अज्ञानदृष्‍टीं दिससी नर । वर्णावया न दिसे पार । तुझा महिमा स्वामिया ॥१६१॥
तुझा महिमा वर्णावयासी । शक्ति कैची आम्हांसी । आदिपुरुष भेटलासी । कृपानिधि स्वामिया ॥१६२॥
जैसा चंद्र चकोरासी । उदय होतां संतोष त्यासी । तैसा आनंद आम्हांसी । तुझे चरण लक्षितां ॥१६३॥
पूर्वजन्मीं पापराशि । केल्या होत्या बहुवशी । श्रीगुरुचे दर्शनेसी । पुनीत झालों म्हणतसे ॥१६४॥
जैसा चिंतामणि स्पर्शीं । हेमत्व होय लोहासी । मृत्तिका पडतां जंबूनदीसी । उत्तम सुवर्ण होतसे ॥१६५॥
जातां मानससरोवरासी । हंसत्व येई वायसासी । तैसें तुझे दर्शनेंसी । पुनीत झालों स्वामिया ॥१६६॥
श्लोक ॥ गंगा पापं शशी तापं दैन्यं कल्पतरुस्तस्था । पापं तापं च हरति दैन्यं च गुरुदर्शनम्‌ ॥१॥
टीका ॥ गंगा स्नानानें पापें नाशी । ताप निवारी देखा शशी । कल्पवृक्षछायेसी । कल्पिलें फळ पाविजे ॥१६७॥
एकेकाचे एकेक गुणें । असतीं ऐसीं हीं लक्षणें । दर्शन होतां श्रीगुरुचरणें । तिन्ही फळें पाविजे ॥१६८॥
पापें हरती तात्काळीं । तापचिंता जातीं सकळी । दैन्यकानन समूळ जाळी । श्रीगुरुचरणदर्शनें ॥१६९॥
चतुर्विध पुरुषार्थ । देता होय गुरुनाथ । ऐसा वोले वेदसिद्धान्त । तोचि आम्हीं देखिला ॥१७०॥
म्हणोनिया आनंदेंसी । गायन करी संतोषीं । अनेक रागें परियेसीं । कर्नाटक भाषें करोनि ॥१७१॥
राग श्रीराग । कंडेनिंदु भक्तजनराभाग्यनिधियभूमंडलदोळगेनारसिंहसरस्वतीया ॥१७२॥
कंडेनिंदुउंडेनिंदुवारिजादोळपादवाराजाकमळांदोळदंतध्यानिसी ॥१७३॥
सुखसुवाजनारुगळा । भोरगेलान्नेकामिफळफळा । नित्यसकळाहूवा । धीनारसिंहसरस्वतीवरानना ॥१७४॥
वाक्यकरुणानेनसुवा । जगदोळगदंडकमंडलुधराशी । सगुणानेनीशीसुजनरिगे । वगादुनीवासश्रीगुरुयतिवरान्न ॥१७५॥
धारगेगाणगापुरडोलकेलाशीहरी । दासिसोनुनादयाकरुणादली । वरावीतुंगमुनाहोरावनुअनुबिना । नारसिंहसरस्वतीगुरुचरणवन्न ॥१७६॥
राजगखंडीकंडीनेननमा । इंदुकडेनेनमा । मंडलादोळगेयती कुलराये । चंद्रमन्ना ॥१७७॥
तत्त्वबोधायाउपनिषदतत्त्वचरित नाव्यक्तवादपरब्रह्ममूर्तियनायना । शेषशयनापरवेशकायना । लेशकृपयनीवनेवभवासौपालकाना ॥१७८॥
गंधपरिमळादिशोभितानंदासरसाछंदालयोगेंद्रेगोपीवृंदवल्लभना ॥१७९॥
करीयनीयानांपापगुरु । नवरसगुसायन्नीं । नरसिंहसरस्वत्यन्ना । नादपुरुषवादना ॥१८०॥
यापरी स्तोत्रें श्रीगुरुसी । स्तुति केली बहुवसीं । संतोषोनि महाहर्षीं । आश्वासिताती तये वेळीं ॥१८१॥
प्रेमभावें समस्तांसी । बैसा म्हणती समीपेसी । जैसा लोभ मायेसी । या बाळकावरी परियेसा ॥१८२॥
आज्ञा घेउनी सहज । गेला तुमचा पूर्वज । सकळ पुत्रांसहित द्विज । आला श्रीगुरुदर्शना ॥१८३॥
भाद्रपद चतुर्दशीसी । शुक्लपक्ष परियेसीं । आला शिष्य भेटीसी । एकाभावेंकरोनिया ॥१८४॥
येती शिष्य लोटांगणीं । एकाभावें तनुमनीं । येऊनि लागती चरणीं । सद्गदित कंठ झाला ॥१८५॥
स्तोत्र करिती तिहीं काळीं । कर जोडोनि तये वेळीं । ओं नमोजी चंद्रमौळि । त्रैमूर्ति तूंचि होसी ॥१८६॥
त्रैमूर्तींचा अवतारु । झालासी तूं जगद्गुरु । येरां दिसतोसी नरु । न कळे पार तुझा स्वामिया ॥१८७॥
सिद्ध म्हणे नामकरणी । काय सांगू तये दिनीं । कैशी कृपा अंतःकरणीं । तया श्रीगुरु यतीचे ॥१८८॥
आपुले पुत्रकलत्रेंसी । जैसा लोभ परियेसीं । तैसा तुमचे पूर्वजासी । प्रेमभावें पुसताती ॥१८९॥
गृहवार्ता सुरसी । क्षेम पुत्रकलत्रेंसी । द्विज सांगे मनोहर्षी । सविस्तारीं परियेसा ॥१९०॥
पुत्रकलत्रेंसंहित नमोन । सांगे क्षेम समाधान । होते पुत्र चौघेजण । चरणावरी घातले ॥१९१॥
ज्येष्‍ठसुत नागनाथ । तयावरी कृपा बहुत । कृपानिधि गुरुनाथ । माथां हस्त ठेविती ॥१९२॥
श्रीगुरु म्हणती द्विजासी । तुझ्या ज्येष्‍ठसुतासी । आयुष्य पूर्ण असे त्यासी । संतति बहु याची वाढेल ॥१९३॥
हाच भक्त आम्हांसी । असेल श्रियायुक्तेसी । तुवां आतां म्लेंच्छासी । सेवा न करावी म्हणितलें ॥१९४॥
आणिक तूंतें असे नारी । पुत्र होती तीस चारी । नांदतील श्रेयस्करी । तुवां सुखें असावें ॥१९५॥
जया दिवसीं म्लेंच्छासी । तुवां जावोनि वंदिसी । हानि असे जीवासी । म्हणोनि सांगती तये वेळीं ॥१९६॥
तुझा असे वडिल सुत । तोचि आमुचा निज भक्त । त्याची कीर्ति वाढेल बहुत । म्हणती श्रीगुरु तये वेळीं ॥१९७॥
मग म्हणती द्विजासी । जावें त्वरित संगमासी । स्नान करोनि त्वरितेंसी । यावें म्हणती तये वेळीं ॥१९८॥
ग्रामलोक तया दिवसीं । पूजा करितां अनंतासी । येऊनिया श्रीगुरुसी । पूजा करितो परियेसा ॥१९९॥
पुत्रमित्रकलत्रेंसी । गेले स्नाना संगमासी । विधिपूर्वक अश्वत्थासी । पूजूनि आले मठातें ॥२००॥
श्रीगुरु म्हणती द्विजासी । आजि व्रतचतुर्दशी । पूजा करीं अनंतासी । समस्त द्विज मिळोनि ॥२०१॥
ऐसें म्हणतां द्विजवरु । करितां होय नमस्कारु । आमुचा अनंत तूंचि गुरु । व्रतसेवा तुमचे चरण ॥२०२॥
तये वेळीं श्रीगुरु । सांगतां झाला विस्तारु । कौंडिण्यमहाऋषीश्वरु । केलें व्रत प्रख्यात ॥२०३॥
ऐसें म्हणतां द्विजवरु । करितां होय नमस्कारु । कैसें व्रत आचरावें साचारु । पूर्वीं कोणी केलें असे ॥२०४॥
ऐसें व्रत प्रख्यात । व्रत दैवत अनंत । जेणें होय माझें हित । कथामृत निरोपिजे ॥२०५॥
येणें पुण्य काय घडे । काय लाभतसे रोकडें । ऐसें मनींचें साकडें । फेडावें माझें स्वामिया ॥२०६॥
ऐसें विनवीतसे द्विजवरु । संतोषोनि गुरु दातारु । सांगते झाले व्रताचारु । सिद्ध म्हणे नामधारका ॥२०७॥
म्हणोनि सरस्वतीगंगाधरु । सांगे गुरुचरित्रविस्तारु । ऐकतां भवसागरु । पैल पार पाववी श्रीगुरु ॥२०८॥
इति श्रीगुरुचरित्रामृत । काशीयात्रा समस्त करीत । श्रोते ऐकती आनंदित । तेणें सफल जन्म होय ॥२०९॥
इति श्रीगुरुचरित्रामृत । सांगतसे नामधारक विख्यात । जेणें होय मोक्ष प्राप्त । द्विचत्वारिंशोऽध्यायः ॥२१०॥
इति श्रीगुरुचरित्रपरमकथाकल्पतरौ श्रीनृसिंहसरस्वत्युपाख्याने सिद्धनामधारकसंवादे काशीक्षेत्रमहिमावर्णनं नाम द्विचत्वारिंशोऽध्यायः
श्रीगुरुदत्तात्रेयार्पितमस्तु ।
ओवीसंख्या ॥२१०॥
॥श्रीगुरुदत्तात्रेयार्पणमस्तु॥

श्री गुरुदेव दत्त...!!!

श्रीगणेशाय नमः ।
नामधारक शिष्य देखा । उभा राहोनि संमुखा । कर जोडुनी कौतुका । नमन करी साष्‍टांगीं ॥१॥
जय जयाजी सिद्धमुनि । तूं तारक भवार्णी । नाना धर्म विस्तारोनि । गुरुचरित्र निरोपिलें ॥२॥
तेणें धन्य झालों आपण । प्रकाश केलें महाज्ञान । सुधारस गुरुस्मरण । प्राशविला दातारा ॥३॥
एक असे माझी विनंती । निरोपावें मजप्रती । आमुच्या पूर्वजें कवणें रीतीं । सेवा केली श्रीगुरुची ॥४॥
तुम्ही सिद्ध महाज्ञानी । होतां श्रीगुरुसन्निधानीं । शिष्य झाले कवणे गुणीं । निरोपावें दातारा ॥५॥
ऐकोनि शिष्याचें वचन । सिद्ध सांगे विस्तारोन । एकचित्तें करोनि मन । ऐक शिष्या नामधारका ॥६॥
पूर्वीं कथानक सांगितलें । जे कां श्रीगुरुशीं भेटले । वोसरग्रामीं एक होते भले । पूर्वज तुमचे परियेसा ॥७॥
तयाचें नाम सायंदेव । केली पूजा भक्तिभाव । त्यावरी प्रीति अतिस्नेह । आमुचे श्रीगुरुमूर्तीचा ॥८॥
तेथून आले दक्षिणदिशीं । गाणगापुरीं परियेसीं । ख्याति झाली दश दिशीं । कीर्ति वाढली बहुवस ॥९॥
ऐकोनि येती सकळ जन । करिती श्रीगुरुदर्शन । जें मनीं करिती चिंतन । पूर्ण होय तयांचें ॥१०॥
येणेंपरी श्रीगुरुमूर्ति । होते गाणगापुरा वस्ती । नाम श्रीनृसिंहसरस्वती । भक्तवत्सल निर्धारीं ॥११॥
तुमचा पूर्वज जो का होता । सायंदेव भक्त विख्याता । त्याणें ऐकिलें वृत्तान्ता । महिमा श्रीगुरु यतीचा ॥१२॥
भक्तिपूर्वक वेगेंसी । आला गाणगापुरासी । आनंद बहु मानसीं । हर्षे निर्भर होउनी ॥१३॥
दुरुनि देखिलें गाणगाभुवन । आपण घाली लोटांगण । करी दंडप्राय नमन । ऐशापरी चालिला ॥१४॥
ऐसा दंडप्रणाम करीत । गेला विप्र मठांत । देखिले तेथें मूर्तिमंत । परात्पर श्रीगुरु ॥१५॥
साष्‍टांग नमस्कार करीत । असे चरणावरी लोळत । केशेंकरुन पाय झाडीत । भक्तिभावें करोनिया ॥१६॥
करसंपुट जोडोनि । स्तुति करी एकाग्र मनीं । त्रैमूर्ति तूंचि ज्ञानीं । गुरुमूर्ति स्वामिया ॥१७॥
धन्य धन्य जन्म आपुलें । कृतार्थ पितर माझे झाले । कोटि जन्मांचें पाप गेलें । म्हणोनि चरणीं लागला ॥१८॥
जय जयाजी श्रीगुरुमूर्ति । त्राहि त्राहि विश्वपती । परमात्मा परंज्योती । नृसिंहसरस्वती स्वामिया ॥१९॥
तुझे चरण वर्णावयासी । शक्ति कैंची आम्हांसी । परमात्मा तूंचि होसी । भक्तवत्सला स्वामिया ॥२०॥
तुमचे चरणाचिये प्रौढी । वसती तेथें तीर्थें कोडी । वर्णिती श्रुति घडोघडी । चरणं पवित्रं विततं पुराणं ॥२१॥
त्रैमुर्तींचा अवतार । मज दिससी साक्षात्कार । भासतसे निरंतर । त्रैमूर्ति तूंचि होसी ॥२२॥
परब्रह्म तुम्ही केवळू । हातीं दंड कमंडलू । अमृत भरलें सोज्ज्वळू । प्रोक्षितां प्रेत उठतसे ॥२३॥
दंड धरिला या कारणें । शरणांगतातें रक्षणें । दुरितदैन्य निवारणें । निज भक्त रक्षावया ॥२४॥
रुद्राक्षमाळा भस्मधारण । व्याघ्रचर्माचें आसन । अमृतदृष्‍टि इंदुनयन । क्रूरदृष्‍टीं अग्निसूर्य ॥२५॥
चतुर्विध पुरुषार्थासी । भक्तजना तूंचि होसी । तूंचि रुद्र सत्य होसी । तूं नृसिंह जगद्‌गुरु ॥२६॥
विष्णुरुपें करिसी रक्षण । पीतांबर पांघरुण । तीर्थ समस्त तुझे चरण । भक्ताभिमानी विष्णु तूंचि ॥२७॥
वांझे कन्या पुत्र देसी । शुष्‍क काष्‍ठ आणिलें पल्लवासी । दुभविली वांझ महिषीसी । अन्न पुरविलें ब्राह्मणा ॥२८॥
विष्णुमूर्ति तूंचि जाण । त्रिविक्रमभारती ऐसी खूण । साक्ष दिधली अंतःकरण । विश्वरुप दाखविलें ॥२९॥
म्हणविले वेद पतिताकरवीं । अपार महिमा झाला पूर्वीं । नरहरिअवतार मूर्ति बरवी । आलेति भक्त तारावया ॥३०॥
ऐसी नानापरी स्तुति करीत । पुनः पुनः नमन करीत । सद्‌गदित कंठ होत । रोमांच अंगीं उठले ॥३१॥
आनंदाश्रुलोचनीं । निघती संतोषें बहु मनीं । नव विधा भक्ति करोनि । स्तुति केली श्रीगुरुची ॥३२॥
संतोषोनि श्रीगुरुमूर्ति । तया विप्रा आश्वासिती । माथां हस्त ठेवोनि म्हणती । परम भक्त तूंचि आम्हां ॥३३॥
तुवा जें कां स्तोत्र केलें । तेणें माझें मन धालें । तुज वरदान दिधलें । वंशोवंशीं माझा दास ॥३४॥
ऐसा वर देउनी । गुरुमूर्ति संतोषोनि । मस्तकीं हस्त ठेवोनि । म्हणती जाय संगमासी ॥३५॥
स्नान करुन संगमासी । पूजा करीं अश्वत्थासी । त्वरित यावें मठासी । पंक्तीस भोजन करीं गा ॥३६॥
येणेंपरी श्रीगुरुमूर्ति । तया विप्रा निरोप देती । गुरुनिरोप जेणें रीतीं । आला स्नान करोनिया ॥३७॥
षोडशोपचारें श्रीगुरुसी । पूजा करी भक्तींसी । अनेक परी पक्वान्नेंसी । भिक्षा करवी परियेसा ॥३८॥
भक्तवत्सल श्रीगुरुमूर्ति । तया विप्रा आपुले पंक्ति । समस्त शिष्यांहुनी प्रीती । ठाव देती आपलेजवळी ॥३९॥
भोजन झालें श्रीगुरुसी । शिष्यांसहित विप्रांसी । संतोषोनि आनंदेंसी । बैसले होते मठांत ॥४०॥
तया सायंदेवविप्रासी । श्रीगुरु पुसती प्रीतींसी । तुझें स्थान कोणे देशीं । कलत्र पुत्र कोठें असती ॥४१॥
पुसती क्षेमसमाधान । कैसें तुमचें वर्तन । कृपा असे परिपूर्ण । म्हणोनि पुसती संतोषें ॥४२॥
ऐकोनि श्रीगुरुचें वचन । सांगे सायंदेव विस्तारोन । कन्या पुत्र बंधुजन । समस्त क्षेम असती स्वामिया ॥४३॥
उत्तरकांची म्हणोनि ग्रामीं । तेथें वसोनि आम्ही । तुझ्या कृपें समस्त क्षेमी । असों देवा कृपासिंधु ॥४४॥
पुत्रवर्ग बंधु जाणा । करिती संसारयातना । आपुले मनींची वासना । करीन सेवा श्रीगुरुची ॥४५॥
करुनि सेवा श्रीगुरुची । असेन स्वामी परियेसीं । ऐसा माझे मानसीं । निर्धार असे देवराया ॥४६॥
ऐकोन तयाचें वचन । श्रीगुरु म्हणती हासोन । आमुची सेवा असे कठिण । आम्हां वास बहुतां ठायीं ॥४७॥
एके समयीं अरण्यांत । अथवा राहूं गांवांत । आम्हांसवें कष्‍ट बहुत । तुम्ही केवी साहूं शका ॥४८॥
येणेंपरी श्रीगुरुमूर्ति । तया विप्रा निरोपिती । ऐकोन विनवी मागुती । म्हणे स्वामी अंगिकारा ॥४९॥
गुरुची सेवा करी नरू । तोचि उतरे पैल पारु । तयासी कैसें दुःख अघोरु । सदा सुखी तोचि होय ॥५०॥
चतुर्विध पुरुषार्थ । देऊं शके श्रीगुरुनाथ । त्यासी नाहीं यमपंथ । गुरुभक्ति मुख्य कारण ॥५१॥
येणेंपरी श्रीगुरुसी । सायंदेव भक्तींसी । विनवीतसे परियेसीं । संतोषी झाले श्रीगुरुमूर्ति ॥५२॥
श्रीगुरु तया विप्रा म्हणती । जैसें असे तुझे चित्तीं । दृढ असेल मनीं भक्ति । तरीच करीं अंगीकार ॥५३॥
स्थिर करोनि अंतःकरण । करितां सेवा-गुरुचरण । झाले मास तीन जाण । ऐक शिष्या नामकरणी ॥५४॥
वर्ततां ऐसें एके दिवशीं । श्रीगुरु निघाले संगमासी । सवें घेतलें सायंदेवासी । समस्तांतें वारुनी ॥५५॥
भक्ताचें अंतःकरण । पहावया गेले श्रीगुरु आपण । पूर्वज तुमचा भोळा जाण । जात असे संगमासी ॥५६॥
भक्तासहित संगमासी । गेले श्रीगुरु समयीं निशी । बैसते झाले अश्वत्थासी । सुखें गोष्‍टी करिताती ॥५७॥
दिवस गेला अस्तमानीं । श्रीगुरु विचार करिती मनीं । दृढ याचे अंतःकरणीं । कैसी करणी पाहूं म्हणती ॥५८॥
उठविती वारा अवचित । तेणें वृक्ष पडों पाहत । पर्जन्य झाला बहुत । मुसळधारा वर्षतसे ॥५९॥
सायंदेव होता जवळी । सेवा केली तये वेळीं । केला आश्रय वृक्षातळीं । वस्‍त्रेंकरुनि श्रीगुरुसी ॥६०॥
पर्जन्य वारा समस्त देखा । साहिले आपण भावें ऐका । उभा राहोनि संमुखा । सेवा करी एकभावें ॥६१॥
येणेंपरी याम दोन । पर्जन्य आला महा क्षोभोन । आणिक वारा उठोन । वाजे शीत अत्यंत ॥६२॥
श्रीगुरु म्हणती ब्राह्मणासी । शीत झालें बहुवसी । तुवां जाउनी मठासी । अग्नि आणावा शेकावया ॥६३॥
गुरुनिरोंपें तत्क्षणीं । ऐक्यभाव धरोनि मनीं । निघाला विप्र महाज्ञानी । आणावया वैश्वानर ॥६४॥
निघाला शिष्य देखोनि । श्रीगुरु म्हणती हासोनि । नको पाहूं आपुले नयनीं । उभयपार्श्वभागातें ॥६५॥
गुरुनिरोपें येणेंपरी । निघता झाला झडकरी । न दिसे वाट अंधकारीं । खुणें खुणें जात असे ॥६६॥
अंधकार महाघोर । पाऊस पडे धुरंधर । न दिसे वाटेचा प्रकार । जात असें भक्तिपूर्वक ॥६७॥
मनीं ध्याय श्रीगुरुसी । जातसे तैसा मार्गेसी । लवतां वीज संधीसी । तेणें तेजें जातसे ॥६८॥
येणेंपरी द्विजवर । पावला त्वरित गाणगापुर । वेशीपाशीं जाऊनि सत्वर । हाक मारिली द्वारपाळा ॥६९॥
तयासी सांगे वृत्तान्त । आणोनि दिधला अग्नि त्वरित । घालूनिया भांडयांत । घेवोनि गेला परियेसा ॥७०॥
नसे मार्ग अंधकार । विजेचे तेजें जातसे नर । मनीं करितसे विचार । श्रीगुरुंनीं मातें निरोपिलें ॥७१॥
दोहींकडे न पाहें निगुती । श्रीगुरु मातें निरोपिती । याची कैसी आहे स्थिति । म्हणोनि पाहे तये वेळीं ॥७२॥
आपुले दक्षिणदिशेसी । पाहतां देखे सर्पासी । भिऊनि पळतां उत्तरेसी । अद्‌भुत दिसे महानाग ॥७३॥
पांच फणी दिसती दोनी । सवेंचि येताती धावोनि । विप्र भ्याला आपुले मनीं । धावत जातसे भिऊनिया ॥७४॥
वाट सोडुनी जाय रानीं । सवेंचि येताति सर्प दोनी । जातां भयभीत होउनी । अति शीघ्र धावतसे ॥७५॥
स्मरतां झाला श्रीगुरुसी । एकभावें धैर्येंसी । जातां विप्र परियेसीं । पातला संगमाजवळीक ॥७६॥
दुरुनि देखे श्रीगुरुसी । सहस्त्रदीपज्योतीसरसी । दिसती विप्र बहुवसी । वेदध्वनि ऐकतसे ॥७७॥
जवळी जातां द्विजवरु । एकला दिसे श्रीगुरु । गेला समस्त अंधकारु । दिसे चंद्र पौर्णिमेचा ॥७८॥
प्रज्वलित केलें अग्नीसी । उजेड झाला बहुवसी । झाला विप्र सावधेसी । पाहतसे श्रीगुरुतें ॥७९॥
दोनी सर्प येवोनि । श्रीगुरुतें वंदोनि । सवेंचि गेले निघोनि । तंव हा पूर्वींच भ्यालासे ॥८०॥
श्रीगुरु पुसती तयासी । कां गा भयभीत झालासी । आम्हीं तूंतें रक्षावयासी । सर्प दोन पाठविले ॥८१॥
न धरीं आतां भय कांहीं । आमुची सेवा कठीण पाहीं । विचार करुनि आपुल्या देहीं । अंगिकारीं मुनिसेवा ॥८२॥
गुरुभक्ति असे कठिण । दृढभक्तीनें सेवा करणें । कळिकाळाचें नाहीं भेणें । तया शिष्या परियेसा ॥८३॥
सायंदेव तये वेळीं । लागतसे श्रीगुरुचरणकमळीं । विनवीतसे करुणाबहाळी । कृपा करीं म्हणोनिया ॥८४॥
गुरुभक्तीचा प्रकारु । निरोपावा मातें श्रीगुरु । जेणें माझें मन स्थिरु । होवोनि राहे तुम्हांजवळी ॥८५॥
श्रीगुरु म्हणती विप्रासी । सांगे कथा सुरसी । न गमे वेळ रात्रीसी । ब्राह्म मुहूर्त होय तंव ॥८६॥
पूर्वीं कैलासशिखरासी । बैसला होता व्योमकेशी । अर्धांगी पार्वतीसी । कथा एकान्तीं सांगतसे ॥८७॥
गिरिजा पुसे ईश्वरासी । गुरुभक्ति म्हणिजे आहे कैसी । विस्तारोनि आम्हांसी । सांगा म्हणे तये वेळीं ॥८८॥
शिव सांगे गिरिजेसी । सर्व साध्य गुरुभक्तीसी । करावें एकभावेंसी । शिव जो तोचि गुरु होय ॥८९॥
याचें एक आख्यान । सांगेन तुज विस्तारोन । एकचित्तें करोनि मन । ऐक गिरिजे म्हणतसे ॥९०॥
गुरुभक्ति म्हणिजे सुलभपण । तात्काळ साध्य होय जाण । अनेक तप अनुष्‍ठान । करितां विलंब परियेसीं ॥९१॥
नाना तपें अनुष्‍ठानें । करिती यज्ञ महाज्ञानें । त्यांतें होती महाविघ्नें । साध्य होतां दुर्लभ ॥९२॥
जो गुरुभक्ति करी निर्मळ । साध्य होईल तात्काळ । यज्ञदान तपफळ । सर्व सिद्धि त्यासी होती ॥९३॥
सुलभ असे अप्रयास । जो जाणे गुरुकुलवास । एकभावें धरोनि कांस । आराधावें श्रीगुरुसी ॥९४॥
याचा एक दृष्‍टान्त । सांगेन ऐका एकचित्त । ब्रह्मयाचा अवतार व्यक्त । त्वष्‍टाब्रह्मा परियेसा ॥९५॥
तयासी झाला एक कुमर । अतिलावण्य सुंदर । सर्वधर्मकुशल धीर । योग्य झाला उपनयना ॥९६॥
त्वष्‍टाब्रह्मा पुत्रासी । व्रतबंध करी परियेसीं । करावया विद्याभ्यासासी । गुरुचे घरीं निरविला ॥९७॥
गुरुची सेवा नानापरी । करीतसे ब्रह्मचारी । वर्ततां ऐशियापरी । अपूर्व एक वर्तलें ॥९८॥
वर्ततां ऐसें एके दिवशीं । आला पर्जन्य बहुवशी । पर्णशाळा परियेसीं । गळतसे गुरुची ॥९९॥
तये वेळीं शिष्यासी । निरोपिती गुरु त्यासी । त्वरित करावें आम्हांसी । एक गृह दृढ ऐसें ॥१००॥
पर्णशाळा पतिवर्षीं । जीर्ण होतसे परियेसीं । गृह करावें दृढतेंसी । कधीं जीर्ण नोहे ऐसें ॥१०१॥
न तुटे कधीं राहे स्थिर । दिसावें रम्य मनोहर । असावें सर्व परिकर । करीं शीघ्र ऐसें गृह ॥१०२॥
ऐसें गुरु निरोपिती । तेच समयीं गुरुची सती । सांगतसे अतिप्रीतीं । मातें कुंचकी आणावी ॥१०३॥
नसावी विणली अथवा शिवली । विचित्र रंगीत पाहिजे केली । माझ्या अंगप्रमाण वहिली । त्वरित आणीं म्हणतसे ॥१०४॥
गुरुपुत्र म्हणे शिष्यासी । मागेन तें आणीं वेगेंसी । पादुका पाहिजेत आम्हांसी । उदकावरुनि चालती ऐशा ॥१०५॥
अथवा चिखल न लागे त्यांसी । न व्हाव्या अधिक पायांसी । जेथें चिंतू मानसीं । तेथें घेऊनि जाती ऐशा ॥१०६॥
इतुकिया अवसरीं । गुरुकन्या काय करी । जातां तयाचा पल्लव धरी । आपणा कांहीं आणावें ॥१०७॥
उंच तानवडें आपणासी । घेऊनि यावें परियेसीं । आणिक आणा खेळावयासी । घरकुल एक आपणा ॥१०८॥
कुंजराचें दांतें बरवें । घरकुल तुवां आणावें । एकस्तंभी असावें । कधीं न तुटे न होय जीर्ण ॥१०९॥
जेथें नेईन तेथें यावें । सोपस्कारासहित आणावें । पाट ठाणवीं असावें । तया घराभीतरीं ॥११०॥
सदा दिसावें नूतन । वावरत असावें आपें आपण । करावया पाक निष्पन्न । मडकीं करुनि आणीं पां ॥१११॥
आणिक एक सांगेन तुज । रांधप करावया शिकवी मज । पाक केलिया उष्ण सहज । असों नयें अन्न आणा ॥११२॥
पाक करिता मडकियेसी । न लागे काजळ परियेसीं । आणोनि दे गा भांडीं ऐसीं । आणिक सर्व सोपस्कार ॥११३॥
गुरुकन्या ऐसें म्हणे । अंगिकारिलें शिष्यराणें । निघता झाला तत्क्षणें । महा अरण्यांत प्रवेशला ॥११४॥
मनीं चिंता बहु करी । आपण बाळ ब्रह्मचारी । काय जाणें त्यांचे परी । केवी करुं म्हणतसे ॥११५॥
पत्रावळी करुं नेणें । इतुकें मातें कधीं होणें । स्मरतसे एकाग्र मनें । श्रीगुरुचरण देखा ॥११६॥
म्हणे आतां काय करुं । मातें कोण आधारु । बोल ठेवील माझा गुरु । शीघ्र इतुकें न करितां ॥११७॥
कवणापासीं जाऊं शरण । कवण राखील माझा प्राण । कृपानिधि गुरुविण । ऐसा कवण असे दुजा ॥११८॥
जरी नायकें गुरुचा बोल । शाप देईल तात्काळ । ब्रह्मचारी आपण बाळ । म्हणोनि अंगिकार कां केला ॥११९॥
काय गति आपणासी । आतां जाऊं कवणापासीं । अशक्‍त बाळ मी अज्ञानेसी । अंगिकार कां केला ॥१२०॥
गुरुवाक्य मज कारण । मातें न करी निर्वाण । वेंचीन आतां आपुला प्राण । गुरुनिरोप करीन मी ॥१२१॥
ऐसें महा अरण्यांत । जातसे बाळ चिंता करीत । श्रमोनिया अत्यंत । निर्वाणमनें जातसे ॥१२२॥
पुढें जातां मार्ग क्रमित । भेटला एक अवधूत । तेणें बाळ देखिला तेथ । पुसता झाला तये वेळीं ॥१२३॥
कवण बाळा कोठें जासी । चिंताव्याकुळ मानसीं । विस्तारोनि आम्हांसी । सांग म्हणे तये वेळीं ॥१२४॥
ऐसें म्हणतां ब्रह्मचारी । जाऊनिया नमस्कारी । म्हणे स्वामी तारीं तारीं । चिंतासागरीं बुडतसें ॥१२५॥
भेटलासि तूं निधानु । जैसी वत्सालागीं धेनु । दुःखी झालों होतों आपणु । देखतां मन निवालें ॥१२६॥
जैसे चकोरपक्षियातें । चांदणें देखतां मन हर्षतें । तैसें तुझ्या दर्शनमात्रें । आनंद झाला स्वामिया ॥१२७॥
माझें पूर्वार्जित पुण्य । कांहीं होतें म्हणोन । तुम्ही भेटलेंती निधान । कृपासिंधु परमपुरुषा ॥१२८॥
सांगा आपुलें नाम कवण । आगमन झालें कोठून । पहा हें निर्मनुष्य अरण्य । येथें तुम्ही भेटलेती ॥१२९॥
व्हाल तुम्ही ईश्वरु । मातें कृपा केली गुरु । तुम्हां देखता मनोहरु । अंतःकरण स्थिर झालें ॥१३०॥
कीं होसील कृपाळू । सत्त्वप्रिय भक्तवत्सलू । मी दास तुझा करीं सांभाळू । म्हणोनि चरणीं लागला ॥१३१॥
नमितां तया बाळकासी । उठवीतसे तापसी । आलिंगोनि महाहर्षी । आश्वासीतसे तये वेळीं ॥१३२॥
मग पुशिला वृत्तान्त । बाळ सांगे समस्त । गुरुंनीं जी जी मागितली वस्त । कवणेंपरी साध्य होय ॥१३३॥
आपण बाळ ब्रह्मचारी । न होय कार्य तें अंगिकारीं । आतां पडिलों चिंतासागरीं । तारीं स्वामी म्हणतसे ॥१३४॥
मग अभय देऊनि अवधूत । तया बाळातें म्हणत । सांगेन तुज एक हित । जेणें तुझें कार्य साधे ॥१३५॥
विश्वेश्वर आराधन । असे एक निधान । काशीपूर महास्थान । सकळाभीष्‍टें साधती ॥१३६॥
पंचक्रोश असे क्षिति । तया आगळी विख्याति । विष्णुमुख्य ऋषि प्रजापति । तेथें वर लाधले ॥१३७॥
ब्रह्मा सृष्‍टि रचावयासी । वर लाधला त्या स्थळासी । वर दिधला विष्णूसी । समस्त सृष्‍टि पाळावया ॥१३८॥
काशीपूर महास्थान । तुवां तेथें जातांचि जाण । होईल तुझी कामना पूर्ण । संदेह न धरीं मनांत ॥१३९॥
तुवां जावें त्वरितेंसी । जें जें वसे तव मानसीं । समस्त विद्या लाधसी । विश्वकर्मा तूंचि जाण ॥१४०॥
चतुर्विध पुरुषार्थ । साध्य होतील त्वरित । यापरीस आणिक स्वार्थ । काय असे सांग मज ॥१४१॥
तोचि देव असे दयाळ । विचित्र असे त्याचा खेळ । उपमन्यु म्हणोनि होता बाळ । तयातें दिधला क्षीरसिंधु ॥१४२॥
नामें आनंदकानन । विख्यात असे महास्थान । समस्तांची कामना पूर्ण । तये ठायीं होतसे ॥१४३॥
नाम असे पुरी काशी । समस्त धर्मांची हे राशी । सकळ जीवजंतूंसी । मोक्षस्थान परियेसा ॥१४४॥
जे वास करिती तये स्थानीं । त्यांतें देखताचि नयनीं । जाती दोष पळोनि । स्थानमहिमा काय सांगूं ॥१४५॥
ऐसें काशीस्थान असतां । कां बा करिसी तूं चिंता । तेथील महिमा वर्णितां । अशक्य माझे जिव्हेसी ॥१४६॥
तया काशीनगरांत । जे जन तीर्थे हिंडत । एकेक पाउलीं पुण्य बहुत । अश्वमेधफळ असे ॥१४७॥
धर्म अर्थ काम मोक्ष । जी जी मनीं असे कांक्ष । जातांचि होईल प्रत्यक्ष । संदेह न धरीं मनांत ॥१४८॥
ऐकोनिया ब्रह्मचारी । साष्‍टांगीं नमस्कारी । कोठें असे काशीपुरी । आपण असे अरण्यात ॥१४९॥
आनंदकानन म्हणसी । स्वर्गीं असे कीं भूमीसी । अथवा जाऊं पाताळासी । कोठें असे सांगा मज ॥१५०॥
या संसारसागरासी । तूंचि तारक जगा होसी । ज्ञान मातें उपदेशीं । तारीं मातें स्वामिया ॥१५१॥
ऐशिया काशीपुरासी । मातें कोण नेईल हर्षीं । विनवूं जरी तुम्हांसी । घेवोनि जावें म्हणोनिया ॥१५२॥
कार्य असलिया तुम्हांसी । आम्हां कैसी बुद्धि देशी । मी बाळक तुम्हांसी । म्हणोनि चरणीं लागला ॥१५३॥
ऐसें म्हणता तापसी । आपण नेईन म्हणे हर्षी । तुजकरितां आपणासी । यात्रालाभ घडे थोर ॥१५४॥
यापरतें आम्हांसी । काय लाभ विशेषीं । वृथा जन्म मानवासी । काशीवास न करितां ॥१५५॥
तुजकरितां आपणासी । दर्शन घडे पुरी काशी । चला जाऊं त्वरितेंसी । म्हणोनि दोघे निघाले ॥१५६॥
मनोवेगें तात्काळीं । पातले विश्वेश्वराजवळीं । तापसी म्हणे तये वेळीं । बाळका यात्रा करीं आतां ॥१५७॥
बाळ म्हणें तयासी । स्वामी मातें निरोप देसी । नेणें यात्रा आहे कैसी । कवणेंपरी रहाटावें ॥१५८॥
आपण बाळ ब्रह्मचारी । नेणें तीर्थ कवणेंपरी । कवणें विधिपुरःसरीं । विस्तारोनि सांगा मज ॥१५९॥
तापसी म्हणे तयासी । सांगेन यात्राविधीसी । तुंवा करावें भावेंसी । नेमें भक्तिपूर्वक ॥१६०॥
पहिलें मणिकर्णिकेसी । स्नान करणें नेमेंसी । जाऊनिया विनायकासी । पांचाळेश्वरा नमावें ॥१६१॥
मग जावें महाद्वारा । विश्वेश्वरदर्शन करा । पुनरपि यावें गंगातीरा । मणिकर्णिकास्नान करावें ॥१६२॥
मणिकर्णिकेचा ईश्वर । पूजूनिया निर्धार । जाऊनिया कंबळेश्वर । पूजा करीं गा भावेंसी ॥१६३॥
पुढें ईश्वरवासुकीसी । पूजा करी भक्तींसी । पर्वतेश्वर पूजोनि हर्षी । गंगाकेशव पूजीं मग ॥१६४॥
ललिता देवी पूजोनि । मग जावें तेथूनि । जरासंधेश्वर ध्यानीं । पूजा करीं गा भक्तींसी ॥१६५॥
सोमनाथ असे थोर पूजावा शूळटंकेश्वर । तयापुढें वाराहेश्वर । पूजा करीं गा ब्रह्मेश्वरी ॥१६६॥
अगस्त्येश्वर कश्यपासी । पूजा करीं हरिहरेश्वरासी । वैजनाथ महाहर्षी । ध्रुवेश्वर पूजीं मग ॥१६७॥
गोकर्णेश्वर असे थोर । पूजा करीं गा हाटकेश्वर । अस्थिक्षेप तटाकेश्वर । किंकरेश्वर पूजावा ॥१६८॥
भारतभूतेश्वरासी । पूजा करीं गा भावेंसी । चित्रगुप्तेश्वरासी । चित्रघंट पूजावा ॥१६९॥
पाशुपतेश्वर निका । पूजा करोनि तेथें बाळका । पितामह असे जो का । ईश्वरातें पूजावें ॥१७०॥
कल्लेश्वरातें वंदूनी । पुढें जावें एक मनीं । चंद्रेश्वरातें पूजोनि । पूजा करीं गा विश्वेश्वरा ॥१७१॥
पुढें पूजीं विघ्नेश्वर । त्यानंतर अग्नीश्वर । मग पूजा नागेश्वर । हरिश्चंद्रेश्वर पूजीं जाण ॥१७२॥
चिंतामणि विनायका । सोमनाथ विनायक देखा । पूजा करोनि ऐका । वसिष्‍ठ वामदेव पूजावा ॥१७३॥
पुढें त्रिसंध्येश्वर । पूजीं लिंग असे थोर । विशालाक्ष मनोहर । धर्मेश्वर पूजावा ॥१७४॥
विश्वबाहु पूजा निका । पुढें आशा-विनायका । वृद्धादित्य असे जो का । पूजा करीं वो मनोभावें ॥१७५॥
चतुर्वक्रेश्वर असे थोर । लिंग असे मनोहर । पूजा करीं गा ब्रह्मेश्वर । अनुक्रमें करुनिया ॥१७६॥
पुनः प्रकामेश्वर असे खूण । पुढें ईश्वरईशान । चंडी चंडेश्वरा जाण । पूजा करीं भक्तींसी ॥१७७॥
पूजीं भवानीशंकर । धुंडिराज मनोहर । अर्ची राजराजेश्वर । लंगूलेश्वर पूजीं मग ॥१७८॥
नकुलेश्वर पूजेसी । तुवां जावें भक्तींसी । परान्नपरद्रव्येश्वरासी । पाणिग्रहणेश्वर पूजीं मग ॥१७९॥
गंगेश्वर मोरेश्वर पूजोन । ज्ञानवापीं करीं स्नान । ज्ञानेश्वर अर्चून । नंदिकेश्वर पूजीं मग ॥१८०॥
निष्कलंकेश्वर थोर । लिंग असे मनोहर । पूजीं मार्कंडेयेश्वर । असुरेश्वर पूजीं मग ॥१८१॥
तारकेश्वर असे थोर । लिंग बहु मनोहर । पूजा महाकाळेश्वर । दंडपाणि पूजीं मग ॥१८२॥
महेश्वरातें पूजोनि । अर्ची मोक्षेश्वर ध्यानीं । वीरभद्रेश्वरसुमनीं । पूजा करीं गा बाळका ॥१८३॥
अविमुक्तेश्वरापासीं । तुवां जाऊनियां हर्षी । पूजा करीं गा भावेंसी । मोदादि पंच विनायका ॥१८४॥
आनंदभैरवपूजा करीं । पुनरपि जाय महाद्वारीं । जेथें असे मन्मथारि। विश्वनाथ पूजावा ॥१८५॥
बाळा तूंचि येणेंपरी । अंतरगृहयात्रा करीं । मुक्तिमंडपाभीतरीं जाऊनिया मंत्र म्हणावा ॥१८६॥
श्लोक ॥ अंतर्गृहस्य यात्रेयं यथावद्या मया कृता । न्यूनातिरिक्तया शंभुः प्रीयतामनया विभुः ॥१॥
इति मंत्रं समुच्चार्य क्षणं वै मुक्तिमान्भवेत्‌ । विश्रम्य यायाद्‌भवने निष्पापः पुण्यभाग्भवेत्‌ ॥२॥
ऐसा मंत्र जपून । विश्वनाथातें नमून । मग निघावें तेथून । दक्षिणमानसयात्रेसी ॥१८७॥
मणिकर्णिकेसी जाउनी । स्नान उत्तरवाहिनी । विश्वनाथातें पूजोनि । संकल्पावें यात्रेसी ॥१८८॥
तेथोनि निघावें हर्षीं । मोदादि पंच विनायकांसी । पूजा करीं गा भक्तींसी । धुंडिराज पूजीं मग ॥१८९॥
पूजीं भवानीशंकर । दंडपाणि नमन कर । विशालाक्षा अवधार । पूजा तुम्ही भक्तींसी ॥१९०॥
स्नान धर्मकूपेसी । श्राद्धविधि करा हर्षीं । पूजा धर्मेश्वरासी । गंगाकेशव पूजीं मग ॥१९१॥
पूजावी देवी ललिता । जरासंघेश्वर नमितां । पूजीं मग सोमनाथा । वराहेश्वरा भक्तींसी ॥१९२॥
दशाश्वमेधतीर्थेसी । स्नान करीं श्राद्धेंसी । प्रयागतीर्थें परियेसीं । स्नान श्राद्ध करावें ॥१९३॥
पूजोनिया प्रयागेश्वरासी । दशाश्वमेध ईश्वरासी । पूजा करीं गा भक्तींसी । शीतलेश्वर अर्चीं मग ॥१९४॥
अर्ची मग वंदि देवी । सर्वेश्वर मनोभावीं । धुंडिराज भक्ति पूर्वीं । पूजा करीं गा ब्रह्मचारी ॥१९५॥
तिळभांडेश्वर देखा । पूजा करोनि पुढें ऐका । रेवाकुंडीं स्नान निका । मानससरोवरीं मग स्नान ॥१९६॥
श्राद्धादि पितृतर्पण । मानसेश्वर मग पूजोन । मनकामना पावे जाण । ऐक बाळा ब्रह्मचारी ॥१९७॥
केदारकुंडीं स्नान । करावें तेथें तर्पण । केदारेश्वर पूजोन । गौरीकुंडीं स्नान करा ॥१९८॥
पूजीं वृद्धकेदारेश्वर । पूजीं मग हनुमंतेश्वर । पूजोनिया रामेश्वर । स्नान श्राध्द कृमिकुंडीं ॥१९९॥
सिद्धेश्वरा करीं नमन । करुनि स्वप्नकुंडीं स्नान । स्वप्नेश्वर पूजोन । स्नान करीं गा संगमांत ॥२००॥
संगमेश्वर पूजोन । लोलार्ककूपीं करीं स्नान । श्राद्धकर्म आचरोन । गतिप्रदीप ईश्वरासी ॥२०१॥
पूजीं अर्कविनायका । पाराशरेश्वरा अधिका । पूजा करोनि बाळका । सन्निहत्य कुंडीं स्नान करीं ॥२०२॥
कुरुक्षेत्र कुंड देखा । स्नान करावें विशेखा । सुवर्णादि दानादिका । तेथें तुम्हीं करावें ॥२०३॥
अमृतकुंडीं स्नान निका । पूजीं दुर्गा विनायका । दुर्गादेवीसी बाळका । पूजा करीं मनोभावें ॥२०४॥
पुढें चौसष्‍ट योगिनी । पूजा करीं गा मनकामनीं । कुक्कुट द्विजातें वंदुनी । मंत्र तेथें जपावा ॥२०५॥
श्लोक ॥ वाराणस्यां दक्षिणे भागे कुक्कुटो नाम वै द्विजः । तस्य स्मरणमात्रेण दुःस्वप्‍नः सुस्वप्नो भवेत्‌ ॥२०६॥
पुढें मासोपवासासी । पूजिजे गोबाईसी । सात कवडया घालूनिया तिसी । नमन भावें करावें ॥२०७॥
पूजा करीं रेणुकेसी । पुढें स्नान करीं हर्षी । शंखोद्धारकुंडेसी । शंखविष्णु पूजिजे ॥२०८॥
कामाक्षिकुंडीं करीं स्नान । कामाक्षिदेवी पूजोन । अयोध्याकुंडीं करीं स्नान । सीताराम पूजावा ॥२०९॥
लवांकुशकुंडीं करीं स्नान । लवांकुशातें पूजोन । लक्ष्मीकुंडीं करीं स्नान । लक्ष्मीनारायण पूजावा ॥२१०॥
सूर्यकुंडीं करीं स्नान । श्राद्धकर्म आचरोन । सांबादित्य पूजोन । जावें पुढें बाळका ॥२११॥
वैजनाथकुंड बरवें । तेथें स्नान तुवां करावें । वैजनाथातें पूजावें । एकभावेंकरुनिया ॥२१२॥
गोदावरीकुंडेसी । स्नान करा भक्तींसी । गौतमेश्वर लिंगासी । पूजीं बाळ ब्रह्मचारी ॥२१३॥
अगस्तिकुंडीं जावोनि । अगस्तेश्वरा नमूनि । स्नान करीं मनापासोनि । पूजा करीं भक्तिभावें ॥२१४॥
शुक्रकूपीं करीं स्नान । करी शुक्रेश्वर अर्चन । मग पुढें अन्नपूर्णा नमून । पूजा करीं भावेंसी ॥२१५॥
धुंडिराजातें पूजोन । ज्ञानवापीं करीं स्नान । ज्ञानेश्वर अर्चोन । दंडपाणि पूजावा ॥२१६॥
आनंदभैरव वंदोनि । महाद्वारा जाऊनि । साष्‍टांगेसी नमोनि । विश्वनाथा अर्चिजे ॥२१७॥
ऐसें दक्षिणमानस । यात्रा असे विशेष । ब्रह्मचारी करी हर्ष । योगिराज सांगतसे ॥२१८॥
आतां उत्तरमानसासी । सांगेन विधि आहे कैशी । संकल्प करोनिया हर्षी । निघावें तुवां बाळका ॥२१९॥
जावें पंचगंगेसी । स्नान करीं महाहर्षी । कोटिजन्मपाप नाशी । प्रख्यात असे पुराणीं ॥२२०॥
पंचगंगा प्रख्यात नामें । सांगेन असतीं उत्तमें । किरणा धूतपापा नामें । तिसरी पुण्यसरस्वती ॥२२१॥
गंगा यमुना मिळोनी । पांचही ख्याति जाणोनि । नामें असती सगुणी । ऐक बाळा एकचित्तें ॥२२२॥
कृतयुगीं त्या नदीसी । धर्मनदी म्हणती हर्षी । धूतपापा नाम तिसी । त्रेतायुगीं अवधारा ॥२२३॥
बिंदुतीर्थ द्वारापासी । नाम जाण विस्तारेंसी । कलियुगाभीतरीं तिसी । नाम झालें पंचगंगा ॥२२४॥
प्रयागासी माघमासीं । स्नान करितां फळें जैसीं । कोटिगुण पंचगंगेसी । त्याहूनि पुण्य अधिक असे ॥२२५॥
ऐशापरी पंचगंगेसी । स्नान करीं गा भावेंसी । बिंदुमाधवपूजेसी । पूजा करीं गा केशवा ॥२२६॥
गोपालकृष्ण पूजोनि । जावें नृसिंहभुवनीं । मंगळागौरी वंदोनि । गभस्तेश्वर पूजावा ॥२२७॥
मयूखादित्यपूजेसी । तुवां जावें भक्तींसी । पुनरपि जावें हर्षी । विश्वेश्वरदर्शना ॥२२८॥
मागुती मुक्तिमंडपासी । तुवां जावें भक्तींसी । संकल्पावें विधींसी । निघावें उत्तरमानसा ॥२२९॥
मग निघा तेथून । आदित्यातें पूजोन । अमर्दकेश्वर अर्चोन । पापभक्षेश्वरा पूजिजे ॥२३०॥
नवग्रहातें पूजोनि । काळभैरवातें वंदूनि । क्षेत्रपाळातें अर्चोनि । काळकूपीं स्नान करीं ॥२३१॥
पूजा करोनि काळेश्वरा । हंसतीर्थी स्नान करा । श्राद्धपितृकर्म सारा । ऐक बाळा एकचित्तें ॥२३२॥
कृत्तिवासेश्वरा देखा । पूजा करोनि बाळका । पुढें जाऊनि ऐका । शंखवापीं स्नान करीं ॥२३३॥
तेथें आचमन करोनि । रत्‍नेश्वरातें पूजोनि । सीतेश्वरा अर्चोनि । दक्षेश्वर पूजीं मग ॥२३४॥
चतुर्वक्रेश्वरीं पूजा । करीं वो बाळा तूं वोजा । पुढें स्नान करणें काजा । वृद्धकाळकूपा जावें ॥२३५॥
काळेश्वराचे पूजेसी । तुवां जावें भक्तींसी । अपमृत्येश्वरा हर्षी । पूजा करीं गा बाळका ॥२३६॥
मंदाकिनी स्नान करणें । मध्यमेश्वरातें पूजणें । तेथोनि मग पुढें जाणें । जंबुकेश्वर पूजावया ॥२३७॥
वक्रतुंडपूजेसी । तुवां जावें भक्तींसी । दंडखात कूपेसी । स्नान श्राद्ध तूं करीं ॥२३८॥
पुढें भूतभैरवासी । पूजिजे ईशानेश्वरासी । जैगीषव्यगुहेसी । नमन करुनि पुढें जावें ॥२३९॥
घंटाकुंडीं स्नान करीं । व्यासेश्वरातें अर्चन करीं । कंदुकेश्वरातें अवधारीं । पूजा करीं गा भक्तींसी ॥२४०॥
ज्येष्ठवापीं स्नान करणें । ज्येष्ठेश्वरातें पूजणें । सवेंचि तुवां पुढें जाणें । स्नान सप्तसागरांत ॥२४१॥
तेथोनि वाल्मीकेश्वरासी । पूजा करीं गा भक्तींसी । भीमलोटा जाऊनि हर्षी । भीमेश्वर पूजावा ॥२४२॥
मातृ-पितृकुंडेसी । करणें श्राद्धविधीसी । पिशाचमोचन तीर्थेसी । पुढें जावें अवधारा ॥२४३॥
पुढें कपर्दिकेश्वरासी । पूजा करीं गा भक्तींसी । कर्कोटकवापीसी । स्नान करीं गा बाळका ॥२४४॥
कर्कोटकेश्वरासी । पूजा करीं गा भक्तींसी । पुढें ईश्वरगंगेसी । स्नान दान करावें ॥२४५॥
अग्नीश्वराचे पूजेसी । चक्रकुंडीं स्नानासी । तुंवा जावें भक्तींसी । श्राद्धकर्म करावें ॥२४६॥
उत्तरार्क पूजोन । मत्स्योदरीं करीं स्नान । ओंकारेश्वर अर्चोन । कपिलेश्वर पूजीं मग ॥२४७॥
ऋणमोचन तीर्थेसी । श्राद्धादि करावीं भक्तींसी । पापविमोचनतीर्थेसी । स्नानादि श्राद्धें करावीं ॥२४८॥
तीर्थ कपालमोचन । स्नान श्राद्ध तर्पण । कुलस्तंभाप्रती जाऊन । पूजा करीं गा भक्तींसी ॥२४९॥
असे तीर्थ वैतरणी । श्राद्ध करावें तेथें स्नानीं । विधिपूर्वक गोदानीं । देतां पुण्य बहुत असे ॥२५०॥
मग जावें कपिलधारा । स्नान श्राद्ध तुम्ही करा । सवत्सेसी द्विजवरा । गोदान द्यावें परियेसा ॥२५१॥
वृषभध्वजातें पूजोन । मग निघावें तेथून । ज्वालानृसिंह वंदोन । वरुणासंगमीं तुम्हीं जावें ॥२५२॥
स्नान श्राद्ध करोनि । केशवादित्य पूजोनि । आदिकेशव अर्चोनि । पुढें जावें परियेसा ॥२५३॥
प्रल्हादतीर्थ असे बरवें । स्नान श्राद्ध तुवां करावें । प्रल्हादेश्वरातें पूजावें । एकभावें परियेसा ॥२५४॥
कपिलधारा तीर्थ थोर । स्नान करावें मनोहर । पूजोनि त्रिलोचनेश्वर । असंख्यातेश्वरा पूजिजे ॥२५५॥
पुढें जावें महादेवासी । पूजा करीं गा भक्तींसी । द्रुपदेश्वर सादरेंसी । एकभावें अर्चावा ॥२५६॥
गंगायमुनासरस्वतींशीं । तिन्ही लिंगें विशेषीं । पूजा करीं गा भक्तींसी । काम्यतीर्थ पाहें मग ॥२५७॥
कामेश्वरातें पूजोनि । गोप्रतारतीर्थ स्नानीं । पंचगंगेसी जाऊनि । स्नान मागुतीं करावें ॥२५८॥
मणिकर्णिकास्नान करणें । जलशायीतें पूजणें । हनुमंतातें नमन करणें । मोदादि पंच विनायकांसी ॥२५९॥
पूजा अन्नपूर्णेसी । धुंडिराज परियेसीं । ज्ञानवापीं स्नानेंसी । ज्ञानेश्वर पूजावा ॥२६०॥
पूजीं दंडपाणीसी । मोक्षलक्ष्मीविलासासी । पूजा पंचपांडवासी । द्रौपदीदुपदविनायका ॥२६१॥
पूजा आनंदभैरवासी । अविमुक्तेश्वर हर्षीं । पूजोनिया संभ्रमेंसी । विश्वनाथ संमुख सांगें ॥२६२॥
श्लोक ॥ उत्तरमानसयात्रेयं यथावद्या मया कृता । न्यूनातिरिक्तया शंभुः प्रीयतामनया विभुः ॥२६३॥
ऐसा मंत्र जपोनि । साष्टांगें नमस्कारुनि । मग निघावें तेथोनि । पंचक्रोशयात्रेसी ॥२६४॥
सिद्ध म्हणे नामधारकासी । गुरुचरित्र ऐकतां संतोषीं । येणेंचि तूं पावशी । चारी पुरुषार्थ इह सौख्य ॥२६५॥
म्हणोनि सरस्वतीगंगाधर । सांगे गुरुचरित्रविस्तार । ऐकतां होय मनोहर । सकळाभीष्‍टे साधिजे ॥२६६॥
इति श्रीगुरुचरित्रामृत । काशीखंडीं यात्रा निरोपित । कथा असती पुराणविख्यात । एकचत्वारिंशत्तमोऽध्यायः ॥२६७॥
इति श्रीगुरुचरित्रपरमकथाकल्पतरौ श्रीनृसिंहसरस्वत्युपाख्याने सिद्धनामधारकसंवादे काशीमहायात्रानिरुपणं नाम एकचत्वारिंशत्तमोऽध्यायः
श्रीगुरुदत्तात्रेयार्पितमस्तु ।
ओवीसंख्या ॥२६७॥
॥श्रीगुरुदत्तात्रेयार्पणमस्तु॥

श्री गुरुदेव दत्त...!!!

श्रीगणेशाय नमः । सिद्ध म्हणे नामधारका । अपूर्व वर्तले आणिक ऐका । वृक्ष होता काष्ठ शुष्का । विचित्र कथा ऐक पा ॥१॥
गाणगापुरी असता श्रीगुरु । आला एक कुष्ठी द्विजवरु । आपस्तंब भार्गवगोत्रु । नाम तयाचे नरहरि ॥२॥
येवोनिया श्रीगुरुमूर्तीसी । नमन करी भक्तीसी । करी स्तोत्र बहुवसी । करसंपुट जोडोनिया ॥३॥
जय जयाजी गुरुमुर्ति । ऐकोनि आलो तुझी कीर्ति । भक्तवत्सला परंज्योती । परमपुरुषा जगद्गुरु ॥४॥
आपण जन्मोनि संसारी । वृथा झालो दगडापरी । निंदा करिताती द्विजवरी । कुष्ठी म्हणोनि स्वामिया ॥५॥
वाचिला वेद यजुःशाखा । निंदा करिताती माझी लोका । ब्राह्मणार्थी न सांगती देखा । अंगहीन म्हणोनिया ॥६॥
प्रातःकाळी उठोनि लोक । आफती माझे मुख । तेणे होते मनात दुःख । जन्म पुरे आता मज ॥७॥
पाप केले आपण बहुत । जन्मांतरी असंख्यात । तेणे हा भोग भोगित । आता न साहे स्वामिया ॥८॥
नाना तीर्थ नाना व्रत । हिंडोनि आलो आचरत । म्या पूजिले देव समस्त । माझी व्याधि न वचेची ॥९॥
आता धरोनि निर्धारु । आलो स्वामीजवळी जगद्गुरु । तुझा न होता कृपावरु । प्राण आपुला त्यजीन ॥१०॥
म्हणोनिया निर्वाणेसी । विनवीतसे श्रीगुरूसी । एकभावे भक्तीसी । करुणा भाकी द्विजवर ॥११॥
म्हणोनि मागुती नमस्कारी । नानापरी स्तुति करी । लोहपरिसा भेटीपरी । तुझ्या दर्शनमात्रेसी ॥१२॥
करुणावचनी ऐकोनि । भक्तवत्सल श्रीगुरु मुनि । निरोप देती कृपा करोनि । ऐक शिष्या नामधारका ॥१३॥
श्रीगुरु म्हणती द्विजासी । पूर्वजन्मी महादोषासी । तुवा केले बहुवसी । म्हणोनि कुष्ठी झालास ॥१४॥
आता सांगेन ते करी । तुझी पापे जाती दुरी । होशील दिव्यशरीरी । एकभावे आचरावे ॥१५॥
इतुकिया अवसरी । काष्ठ एक औदुंबरी । शुष्क होते वर्षे चारी । घेवोनि आले सर्पणासी ॥१६॥
ते देखिले श्रीगुरुमूर्ति । तया विप्रा निरोप देती । एकभावे करोनि चित्ती । घेई काष्ठ झडकरी ॥१७॥
काष्ठ घेवोनि संगमासी । त्वरित जाय भावेसी । संगमनाथपूर्वभागेसी । भीमातीरी रोवी पा ॥१८॥
तुवा जावोनिया संगमात । स्नान करोनिया त्वरित । पूजा करोनि अश्वत्थ । पुनरपि जाय स्नानासी ॥१९॥
हाती धरोनिया कलश दोनी । आणी उदक तत्क्षणी । शुष्क काष्ठा वेळ तिन्ही । स्नपन करी मनोभावे ॥२०॥
ज्या दिवसी काष्ठासी । पर्णै येतील संजिवेसी । दोष गेले तुझे परियेसी । अंग तुझे होय बरवे ॥२१॥
येणेपरी श्रीगुरुमूर्ति । तया विप्रासी निरोप देती । विश्वास झाला त्याचे चित्ती । धावत गेला काष्ठाजवळी ॥२२॥
काष्ठ उचलोनि डोईवरी । घेवोनि आला भीमातीरी । संगमेश्वरासमोरी । रोविता झाला द्विजवर ॥२३॥
जेणे रीती श्रीगुरुमूर्ति । तया विप्रा निरोप देती । आचरतसे एकचित्ती । भावभक्ति करोनिया ॥२४॥
येणेपरी सात दिवस । द्विजे केले उपवास । तया काष्ठा दोनी कलश । भरोनि घाली वेळोवेळी ॥२५॥
देखोनि म्हणती सकळजन । तया विप्रा बोलावोन । सांगताती विवंचून । गुरुनिरोपलक्षण ॥२६॥
म्हणती तूते काय झाले । शुष काष्ठ का रोविले । याचे तुवा संजीवन योजिले । मग तूते काय होय ॥२७॥
याते तू सजीव करिसी । मागुती काय येतीपल्लव यासी । ऐसे पाहिले नाही भूमिसी । श्रीगुरूची इच्छा कळेना ॥२८॥
श्रीगुरुमूर्ति क्रुपासिंधु । भक्तजना असे वरदु । त्याची कृपा असे अगाधु । समस्ताते कृपा करी ॥२९॥
नसेल निष्कृति तुझिया पापा । म्हणोनि दिधले काष्ठ बापा । वाया कष्ट करिसी का पा । तूते श्रीगुरूंनी निरोपिले ॥३०॥
ऐकोनि तयांचे वचन । विप्रवर करी नमन । गुरुवाक्य मज कामधेनु । अन्यथा केवी होईल ॥३१॥
सत्यसंकल्प श्रीगुरुनाथ । त्याचे वाक्य न होय मिथ्य । माझे मनी निर्धार सत्य । होईल काष्ठ वृक्ष जाणा ॥३२॥
माझ्या मनी निर्धारु । असत्य न होय वाक्यगुरु । प्राण वेचीन साचारु । गुरुवाक्य कारण आपणा ॥३३॥
येणेपरी समस्तांसी । विप्र सांगे परियेसी । सेवा करितो भक्तीसी । तया शुष्क काष्ठासी ॥३४॥
एके दिवशी गुरुमूर्तीसी । शिष्य सांगती परियेसी । स्वामींनी निरोपिले द्विजासी । शुष्क काष्ठा भजे म्हणोनि ॥३५॥
सात दिवस उपवासी । सेवा करितो काष्ठासी । एकभावे भक्तीसी । निर्धार केला गुरुवचनी ॥३६॥
किती रीती आम्ही त्यासी । सांगितले सर्व हितासी । वाया का गा कष्ट करिसी । मूर्खपणे म्हणोनि ॥३७॥
विप्र आम्हाते ऐसे म्हणे । चाड नाही काष्ठाविणे । गुरुवाक्य मजकारणे । करील आपुले बोल साच ॥३८॥
निर्धार धरोनि मानसी । सेवा करितो काष्ठासी । सात दिवस उपवासी । उदक मुखी घेत नाही ॥३९॥
ऐकोनि शिष्यांचे वचन । निरोप देती श्रीगुरु आपण । जैसा असे भाव अंतःकरण । तैसी सिद्धि पावेल ॥४०॥
गुरुवाक्य शिष्यासी कारण । सर्वथा न होय निर्वाण । जैसे भक्ताचे अंतःकरण । तैशी सिद्धि पावेल ॥४१॥
याकारणे तुम्हांसी । सांगेन कथा इतिहासी । सांगे सूत ऋषीश्वरांसी । स्कंदपुराणी परियेसा ॥४२॥
गुरुभक्तीचा प्रकार । पुसती सूतासी ऋषीश्वर । सांगे सूत सविस्तर । तेचि कथा सांगतसे ॥४३॥
सूत म्हणे ऋषीश्वरांसी । गुरुभक्ति असे विशेषी । तारावया संसारासी । आणिक नाही उपाय ॥४४॥
अयोग्य अथवा ज्ञानवंत । म्हणोनि न पाहिजे अंत । गुरुमूर्ति मनी ध्यात । सेवा करणे भक्तिभावे ॥४५॥
दृढ भक्ति असे जयापासी । सर्व धर्म साधती त्यासी । संदेह न धरावा मानसी । एकचित्ते भजावे ॥४६॥
श्रीगुरु नर ऐसा न म्हणावा । त्रैमूर्ति तोचि जाणावा । गुणदोष न विचारावा । म्हणावा तोचि ईश्वर ॥४७॥
येणेपरी धरोनि मनी । जे जे भजती श्रीगुरुचरणी । प्रसन्न होय शूलपाणि । तात्काळिक परियेसा ॥४८॥
श्लोक ॥ मंत्रे तीर्थे द्विजे देवे दैवेज्ञे भेषजे गुरौ । यादृशी भावनां कुर्यात्‍ सिद्धिर्भवति तादृशी ॥४९॥
टीका ॥ मंत्रतीर्थद्विजस्थानी । देवभक्ती औषधगुणी । गुरूसी पाहे शिवसमानी । भाविल्यासारखे फल होय ॥५०॥
म्हणे सूत ऋषीश्वरांसी । गुरुभक्ति म्हणिजे आहे कैसी । सांगेन साक्ष तुम्हांसी । अपूर्व एक वर्तलेसे ॥५१॥
पूर्वी पांचाल नगरात । होता राजा सिंहकेत । तयासी होता एक सुत । नाम तयाचे धनंजय ॥५२॥
एके दिवसी राजसुत । गेला पारधीसी अरण्यात । तेथे नसती मनुष्यमात्र । उदकवर्जित स्थळांसी ॥५३॥
राजकुमार तृषाक्रांत । हिंडतसे अरण्यात । संगे होत शबरसुत । श्रमले बहुत अवधारा ॥५४॥
तेथे एक शबरसुत । हिंडत होता वनात । देखता झाला अवचित । जीर्ण एक शिवालय ॥५५॥
भिन्नलिंग तया स्थानी । पडिले होते मेदिनी । शबरे घेतले उचलोनि । म्हणे लिंग बरवे असे ॥५६॥
हाती घेवोनि लिंगासी । पहात होता शबर हर्षी । राजसुत तया संधीसी । आला तया जवळिक ॥५७॥
राजकुमार म्हणे तयासी । भिन्न लिंग काय करिसी । पडिली असती भुमीसी । लिंगाकार अनेक ॥५८॥
शबर म्हणे राजसुताते । माझ्या मनी ऐसे येते । लिंगपूजा करावयाते । म्हणोन घेतले परियेसा ॥५९॥
ऐकोनि तयाचे वचन । राजपुत्र सुहास्यवदन । म्हणे पूजी एकमने । लिंग बरवे असे सत्य ॥६०॥
ऐसे म्हणता राजकुमार । तयासी करी नमस्कार । कोण विधि पूजाप्रकार । निरोपावे म्हणतसे ॥६१॥
तुवा व्हावे माते गुरु । मी तव असे शबरु । नेणे पूजेचा प्रकारु । विस्तारावे म्हणतसे ॥६२॥
राजपुत्रे म्हणे तयासी । न्यावा पाषाण घरासी । पूजा करावी भक्तीसी । पत्रपुष्पे अर्चोनिया ॥६३॥
दंपत्ये दोघेजण । पूजा करणे मने पूर्ण । हेचि लिंग गिरिजारमण । म्हणोनि मनी निर्धारी पा ॥६४॥
नानापरी पुष्पजाती । आणाव्या तुवा शिवाप्रती । धूप दीप नैवेद्य आरती । नैवेद्यासी भस्म जाण ॥६५॥
भस्म असेल जे स्मशानी । आणावे तुवा प्रतिदिनी । द्यावा नैवेद्य सुमनी । प्रसाद आपण भक्षावा ॥६६॥
आणिक जे जे जेवी आपण । तोही द्यावा नैवेद्य जाण । ऐसे आहे पूजाविधान । म्हणोनि सांगे राजकुमारु ॥६७॥
येणेपरी राजकुमारु । तया शबरा झाला गुरु । विश्वासे केला निर्धारु । शबरे आपुले मनात ॥६८॥
संतोषोनि शबर देखा । नेले लिंग गृहांतिका । स्त्रियेसी सांगे कौतुका । म्हणे लिंग प्रसन्न झाले ॥६९॥
गुरुनिरोप जेणे रीती । पूजा करीन एकचित्ती । चिताभस्म अतिप्रीती । आणोनि नैवेद्या देतसे ॥७०॥
क्वचित्काळ येणेपरी । पूजा करी शबरशबरी । एके दिवशी तया नगरी । चिताभस्म न मिळेचि ॥७१॥
हिंडोनि पाहे गावोगावी । चिताभस्म न मिळे काही । येणेपरी सात गावी । हिंडोनि आला घरासी ॥७२॥
चिंता लागली शबरासी । पुसता झाला स्त्रियेसी । काय करू म्हणे तिसी । प्राण आपुला त्यजीन म्हणे ॥७३॥
पूजा राहिली लिंगासी । भस्म न मिळे नैवेद्यासी । हिंडोनि आलो दाही दिशी । चिताभस्म न मिळेचि ॥७४॥
जैसे गुरूंनी आज्ञापिले । त्या विधीने पाहिजे अर्चिले । नाही तरी वृथा गेले । शिवपूजन परियेसा ॥७५॥
गुरूचे वाक्य जो न करी । तो पडेल रौरवघोरी । तयाते पाप नाही दूरी । सदा दरिद्री होय नर ॥७६॥
त्यासी होय अधोगति । अखंड नरकी तया वस्ती । जो करी गुरूची भक्ति । तोचि तरेल भवार्णवी ॥७७॥
सकळ शास्त्रे येणेपरी । बोलताती वेद चारी । याचि कारणे ऐक हो शबरी । प्राण आपुला त्यजीन ॥७८॥
ऐकोनि पतीचे वचन । बोले शबरी हासोन । चिंता करिता किंकारण । चिताभस्म देईन मी ॥७९॥
मज घालोनि गृहांत । अग्नि लावा तुम्ही त्वरित । काष्ठे असती बहुत । दहन करा आपणासी ॥८०॥
तेचि भस्म ईश्वरासी । उपहारावे तुम्ही हर्षी । व्रतभंग न करावा भरवसी । संतोषरूपे बोलतसे ॥८१॥
कधी तरी शरीरासी । नाश असे परियेसी । ऐसे कार्यकारणासी । देह आपुला समर्पीन ॥८२॥
ऐकोनि स्त्रियेचे वचन । शबर झाला मनी खिन्न । प्राणेश्वरी तुझा प्राण । केवी घ्यावा म्हणतसे ॥८३॥
रूपे दिससी रतीसरसी । अद्यापि तू पुर्ववयासी । पुत्रअपत्य न देखिलेसी । या संसारासी येउनी ॥८४॥
मन नाही तुझे धाले । संसारसुख नाही देखिले । तुझे मातापित्याने मज निरविले । प्राणप्रिया रक्ष म्हणोनि ॥८५॥
चंद्रसूर्यसाक्षीसी । तुज वरिले म्या संतोषी । प्राण रक्षीन म्हणोनी हर्षी । घेवोनि आलो मंदिरात ॥८६॥
आता दहन करिता तूते । घडती पापे असंख्याते । स्त्रीहत्या महादोषाते। केवी करू म्हणतसे ॥८७॥
तू माझी प्राणेश्वरी । तूते मारू कवणेपरी । कैसा तुष्टेल त्रिपुरारि । पुण्य जावोनि पाप घडे ॥८८॥
दुःखे तुझी मातापिता । माते म्हणती स्त्रीघाता । अजूनि तुझी लावण्यता । दिसतसे प्राणप्रिये ॥८९॥
नाना व्रते नाना भक्ति । या शरीरालागी करिती । दहन करू कवणे रीती । पापे माते घडतील ॥९०॥
ऐकोनि पतीचे वचन । विनवीतसे सती आपण । कैसे असे तुम्हा अज्ञान । मिथ्या बोल बोलतसा ॥९१॥
शरीर म्हणे स्वप्नापरी । जैसा फेण गंगेवरी । स्थिर न राहे क्षणभरी । मरणे सत्य परियेसा ॥९२॥
आमुचे मायबापे जाण । तुम्हा दिधले माते दान । तुमची अर्धांगी मी पूर्ण । भिन्नभावना कोठे दिसे ॥९३॥
मी म्हणजे तुमचा देहे । विचार करोनि मनी पाहे । आपुले अर्ध शरीर आहे । काय दोष दहन करिता ॥९४॥
जे जे उपजे भूमीवरी । ते ते नाश पावे निर्धारी । माझे देहसाफल्य करी । ईश्वराप्रती पावेल ॥९५॥
संदेह सोडोनि आपणासी । दहन करी वो वेगेसी । आपण होवोनि संतोषी । निरोप देते परियेसा ॥९६॥
नानापरी पतीसी । बोधी शबरी परियेसी । घरात जावोनि पतीसी । म्हणे अग्नि लावी आता ॥९७॥
संतोषोनि तो शबर । बांधिता झाला गृहाचे द्वार । अग्नि लाविता थोर । ज्वाळा व्यापिती गगनासी ॥९८॥
दहन झाले शबरीसी । भस्म घेतले परियेसी । पूजा करोनि शिवासी । नैवेद्य दिधला अवधारा ॥९९॥
पूजा करिता ईश्वरासी । आनंद झाला बहुवसी । स्त्री दिधली हुताशी । स्मरण ऐसे त्यास नाही ॥१००॥
ऐसी भक्तिभावेसी । पूजा केली महेश्वरासी । प्रसाद घेवोनि हस्तेसी । पाचारिले स्त्रियेते ॥१०१॥
जैसी पूजा नित्य करोन । प्रसाद हाती घेऊन । आपुले स्त्रियेते बोलावून । देत असे तो शबर ॥१०२॥
तया दिवसी त्याचपरी । आपल्या स्त्रियेते पाचारी । कृपासागरी त्रिपुरारि । प्रसन्न झाला परियेसा ॥१०३॥
तेचि शबरी येवोनि । उभी ठेली सुहास्यवदनी । घेतला प्रसाद मागोनि । घेवोनि गेली घरात ॥१०४॥
जैसे तैसेचि घर दिसे । शबर विस्मय करीतसे । म्हणे दग्ध केले स्त्रियेसरिसे । घर कैसे दिसताहे ॥१०५॥
बोलावोनि स्त्रियेसी । शबर पुसतसे तियेसी । दहन केले मी तुजसी । पुनरपि कैसी आलीस ॥१०६॥
शबरी सांगे पतीसी । आपणास आठवण आहे ऐसी । अग्नि लाविता घरासी । निद्रिस्थ झाल्ये परियेसा ॥१०७॥
महाशीते पीडित । आपण होत्ये निद्रिस्थ । तुमचे बोल ऐकोन सत्य । उठोनि आल्ये परिय्सा ॥१०८॥
हे होईल देवकरणी । प्रसन्न झाला शूलपाणि । ऐसे म्हणता तत्क्षणी । निजस्वरूपी उभा ठाकला ॥१०९॥
नमन करिती लोटांगणी । धावोनि लागती दोघे चरणी । प्रसन्न झाला शूलपाणि । मागा वर म्हणतसे ॥११०॥
होईल सुख संसारी । राज्य दिधले धुरंधरी । गति होईल त्यानंतरी । कल्पकोटि स्वर्गवास ॥१११॥
येणेपरी ऋषीश्वरांसी । सूत सांगे विस्तारेसी । गुरुचरणी विश्वास असे ज्यासी । तैसे फळ होय जाणा ॥११२॥
म्हणोनि श्रीगुरु शिष्यासी । सांगते झाले परियेसी । विश्वासे करोनि द्विज हर्षी । शुष्क काष्ठ सेवितसे ॥११३॥
जैसा भाव तैसी सिद्धि । होईल सत्य हे त्रिशुद्धि । श्रीगुरुनाथ कृपानिधि । सहज निघाले संगमासी ॥११४॥
जावोनि करिती अनुष्ठान । पहावया येती ते ब्राह्मण । देखोनि त्याचे अंतःकरण । प्रसन्न झाले तत्क्षणी ॥११५॥
होता कमंडलु करकमळी । भरला सदा गंगाजळी । उचलोनिया हस्तकमळी । घालिती उदक काष्ठासी ॥११६॥
तेचि क्षणी काष्ठासी । पल्लव आले परियेसी । औंदुबर वृक्ष जनासी । दिसतसे समस्ता ॥११७॥
जैसा चिंतामणिस्पर्श । सुवर्ण करी लोहास । तैसा श्रीगुरु सुधारस । काष्ठ झाला औदुंबर ॥११८॥
काष्ठ दिसे औदुंबर । सुदेही झाला तो विप्र । दिसे सुवर्णकांति नर । गेले कुष्ठ तात्काळी ॥११९॥
संतोषोनि द्विजवर । करी साष्टांग नमस्कार । करिता झाला महास्तोत्र । श्रीगुरूचे तये वेळी ॥१२०॥
श्लोक ॥ इंदुकोटितेज-करुणासिंधु-भक्तवत्सलम् । नंदनात्रिसूनुदत्त, इंदिराक्ष-श्रीगुरुम् । गंधमाल्यअक्षतादिवृंददेववंदितम् । वंदयामि नारसिंह सरस्वतीश पाहि माम् ॥१२१॥
मोहपाशअंधकारछायदूरभास्करम् । आयताक्ष, पाहि श्रियावल्लभेशनायकम् । सेव्यभक्तवृंदवरद, भूयो भूयो नमाम्यहम् । वंदयामि नारसिंह सरस्वतीश पाहि माम् ॥१२२॥
चित्तजादिवर्गषट्‍कमत्तवारणांकुशम् । तत्त्वसारशोभितात्मदत्त-श्रियावल्लभम् । उत्तमावतार-भूतकर्तृ-भक्तवत्सलम् । वंदयामि नारसिंह सरस्वतीश पाहि माम् ॥१२३॥
व्योमवायुतेज-आपभूमिकर्तृमीश्वरम् । कामक्रोधमोहरहितसोमसूर्यलोचनम् । कामितार्थदातृभक्तकामधेनु-श्रीगुरुम् । वंदयामि नारसिंह सरस्वतीश पाहि माम् ॥१२४॥
पुंडरीक-आयताक्ष, कुंडलेंदुतेजसम् । चंडुदुरितखंडनार्थ - दंडधारि-श्रीगुरुम् । मंडलीकमौलि-मार्तंडभासिताननं । वंदयामि नारसिंह सरस्वतीश पाहि माम् ॥१२५॥
वेदशास्त्रस्तुत्यपाद, आदिमूर्तिश्रीगुरुम् । नादबिंदुकलातीत-कल्पपादसेव्ययम् । सेव्यभक्तवृंदवरद, भूयो भूयो नमाम्यहम् । वंदयामि नारसिंह सरस्वतीश पाहि माम् ॥१२६॥
अष्टयोगतत्त्वनिष्ठ, तुष्टज्ञानवारिधिम । कृष्णावेणितीरवासपंचनदीसंगमम् । कष्टदैन्यदूरिभक्ततुष्टकाम्यदायकम् । वंदयामि नारसिंह सरस्वतीश पाहि माम् ॥१२७॥
नारसिंहसरस्वती-नामअष्टमौक्तिकम् । हारकृत्यशारदेन गंगाधर आत्मजम् । धारणीकदेवदीक्षगुरुमूर्तितोषितम् । परमात्मानंदश्रियापुत्रपौत्रदायकम् ॥१२८॥
नारसिंहसरस्वतीय-अष्टकं च यः पठेत् । घोरसंसारसिंधुतारणाख्यसाधनम् । सारज्ञानदीर्घआयुरारोग्यादिसंपदम् । चारुवर्गकाम्यलाभ, वारंवारं यज्जपेत ॥१२९॥
स्तोत्र केले येणेपरी । आणिक विनवी परोपरी । म्हणे देवा श्रीहरी । कृपा केली स्वामिया ॥१३०॥
म्हणोनि मागुती नमस्कारी । श्रीगुरुनाथ अभयकरी । उठविता झाला अवधारी । ज्ञानराशि म्हणोनिया ॥१३१॥
समस्त लोक विस्मय करिती । श्रीगुरूते नमस्कारिती । नानापरी स्तोत्रे करिती । भक्तिभावेकरोनिया ॥१३२॥
मग निघाले मठासी । समस्त शिष्यादि द्विजांसरसी । ग्रामलोक आनंदेसी । घेऊनि येती आरत्या ॥१३३॥
जावोनि बैसती मठात । शिष्यांसहित श्रीगुरुनाथ । समाराधना असंख्यात । झाली ऐका ते दिनी ॥१३४॥
तया विप्रा बोलावोनि । सद्गुरु म्हणती संतोषोनि । कन्यापुत्रगोधनी । तुझी संतति वाढेल ॥१३५॥
तुझे नाम योगेश्वर । आम्ही ठेविले निर्धार । समस्त शिष्यांमाजी थोर । तूचि आमुचा भक्त जाण ॥१३६॥
वेदशास्त्री संपन्न । तुझ्या वंशोवंशी जाण । होतील पुरुष निर्माण । म्हणोनि देती निरोप ॥१३७॥
श्रीगुरु म्हणती तयासी । जावोनि आणि कलत्रासी । तुम्ही रहावे आम्हापासी । येचि ग्रामी नांदत ॥१३८॥
म्हणोनि तया द्विजासी । श्रीगुरु मंत्र उपदेशी । विद्यासरस्वती या मंत्रासी । उपदेशिले परियेसा ॥१३९॥
तूते होतील तिघे सुत । एकाचे नाव योगी विख्यात । आमुची सेवा करील बहुत । वंशोवंशी माझे दास ॥१४०॥
जैसे श्रीगुरूंनी निरोपिले । तयापरी त्यासी झाले । म्हणोनि सिद्धे सांगितले । नामधारकशिष्यासी ॥१४१॥
म्हणोनि सरस्वतीगंगाधर । सांगे श्रीगुरुचरित्रविस्तार । उतरावया पैल पार । कथा ऐका एकचित्ते ॥१४२॥
इति श्रीगुरुचरित्रामृत । कुष्ठी उद्धरिला भक्त । गुरुमहिमा अत्यद्‍भुत । प्रकट झाला येणेपरी ॥१४३॥
इति श्रीगुरुचरित्रपरमकथाकल्पतरौ श्रीनृसिंहसरस्वतीपाख्याने सिद्धनामधारकसंवादे शुष्ककाष्ठसंजीवन नाम चत्वारिंशत्तमोऽध्यायः
श्रीगुरुदत्तात्रेयार्पितमस्तु ।
ओवीसंख्या ॥१४३॥
॥श्रीगुरुदत्तात्रेयार्पणमस्तु॥

श्री गुरुदेव दत्त...!!!

श्रीगणेशाय नमः ॥ श्रीसरस्वत्यै नमः ॥ श्रीगुरुभ्यो नमः ॥
सिद्ध म्हणे नामधारका । पुढें अपूर्व वर्तलें ऐका । साठी वर्षे वांझेसी एका । पुत्र झाला परियेसा ॥१॥
आपस्तंब-शाखेसी । ब्राह्मण एक परियेसीं । शौनकगोत्र -प्रवरेसी । नाम तया 'सोमनाथ' ॥२॥
'गंगा' नामें त्याची पत्‍नी । पतिव्रताशिरोमणि । वेदशास्त्रें आचरणी । आपण करी परियेसा ॥३॥
वर्षें साठी झालीं तिसी । पुत्र नाहीं तिचे कुशीं । वांझ म्हणोनि ख्यातेसी । होती तया गाणगापुरीं ॥४॥
पतिसेवा निरंतर । करी भक्तिपुरस्सर । नित्य नेम असे थोर । गुरुदर्शना येत असे ॥५॥
नीरांजन प्रतिदिवसीं । आणोनि करी श्रीगुरुसी । येणेंपरी बहुत दिवसीं । वर्तत होती परियेसा ॥६॥
ऐसें असतां वर्तमानीं । संतुष्‍ट झाले श्रीगुरुमुनि । पृच्छा करिती हांसोनि । तया द्विजस्त्रियेसी ॥७॥
श्रीगुरु म्हणती तियेसी । काय अभीष्‍ट असे मानसीं । आणित्येसी प्रतिदिवसीं । नीरांजन परोपरी ॥८॥
तुझ्या मनींची वासना । सांगे त्वरित विस्तारुन । सिद्धि पाववील नारायण । गौरीरमण गुरुप्रसादें ॥९॥
ऐकोनि श्रीगुरुचें वचन । करी साष्‍टांगीं नमन । विनवीतसे कर जोडून । ' अपुत्रस्य लोको नास्ति' ॥१०॥
पुत्राविणें स्त्रियांसी । पाहों नये मुखासी । पापरुपी महादोषी । म्हणती मातें स्वामिया ॥११॥
जिचे पोटीं नाहीं बाळ । तिचा जन्म निर्फळ । वाट पाहती उभयकुळ । बेचाळीस पितृलोकीं ॥१२॥
पितृ चिंतिती मनांत । म्हणती एखादी सती वंशांत । पुत्र व्यालिया आम्हां हित । तो उद्धरील सकळांतें ॥१३॥
पुत्राविणें जें घर । तें सदा असे अघोर । अरण्य नाहीं त्यासी दूर । 'यथारण्य तथा गृह' ॥१४॥
नित्य गंगास्नानासी । आपण जात्यें परियेसीं । घेऊनि येती बाळकांसी । समस्त स्त्रिया कवतुकें ॥१५॥
कडे घेऊनियां बाळा । खेळविताति स्त्रिया सकळा । तैसें नाहीं माझे कपाळा । मंदभाग्य असें देखा ॥१६॥
जळो माझें वक्षस्थळ । कडे घ्यावया नाहीं बाळ । जन्मोनियां संसारीं निष्फळ । नव्हें पुरुष अथवा सती ॥१७॥
पुत्रपौत्र असती जयांसी । परलोक साधे तयांसी । अधोगति निपुत्रिकासी । लुप्तपिंड होय स्वामिया ॥१८॥
आतां पुरे जन्म मज । साठी वर्षें जाहलीं सहज । आम्हां आतां वर दीजे । पुढें उत्तम जन्म होय ॥१९॥
पुत्रवंती व्हावें आपण । अंतःकरण होय पूर्ण । ऐसा वर देणें म्हणोन । विनवीतसे तये वेळीं ॥२०॥
ऐकोनि तियेचें वचन । श्रीगुरु म्हणती हांसोन । पुढील जन्म जाणेल कवण । तूतें स्मरण कैंचें सांग ॥२१॥
नित्य आरति आम्हांसी । भक्तिपूर्वक भावेंसीं । करितां जाहलों संतोषी । कन्या-पुत्र होतील तुज ॥२२॥
इहजन्मीं तूतें जाण । कन्या पुत्र सुलक्षण । होतील निगुतीं म्हणोन । श्रीगुरु म्हणती तियेसी ॥२३॥
श्रीगुरुवचन ऐकोनि । पालवीं गांठी बांधी ज्ञानी । विनवीतसे कर जोडूनि । ऐका स्वामी कृपासिंधु ॥२४॥
साठी वर्षें जन्मासी । जाहलीं स्वामी परियेसीं । होत नाहीं विटाळसी । मातें कैंचे पुत्र होती ॥२५॥
नाना व्रत नाना तीर्थ । हिंडिन्नल्यें पुत्रार्थ । अनेक ठायीं अश्वत्थ- । पूजा केली स्वामिया ॥२६॥
मज म्हणती सकळै जन । करीं वो अश्वत्थप्रदक्षिणा । तेणें पुरतील मनकामना । होतील पुत्र म्हणोनि ॥२७॥
अश्वत्थसेवा बहुकाळ । करितां माझा जन्म गेला । विश्वास म्यां बहु केला । होतील पुत्र म्हणोनि ॥२८॥
साठी वर्षें येणेंपरी । कष्‍ट केले अपरांपरी । सेवा करित्यें अद्यापिवरी । अश्वत्थाची प्रदक्षिणा ॥२९॥
पुत्र न होती इह जन्मीं । पुढें होतील ऐसे कामीं । सेवा करितसें स्वामी । अश्वत्थाची परियेसा ॥३०॥
आतां स्वामी प्रसन्न होसी । इहजन्मीं पुत्र देसी । अन्यथा नोहे बोलासी । तुमच्या स्वामी नरहरी ॥३१॥
स्वामींनीं दिधला मातें वर । माझे मनीं हा निर्धार । हास्य न करी स्वामी गुरु । शकुनगांठी बांधिली म्यां ॥३२॥
पुढील जन्म-काम्यासी । करित्यें सेवा अश्वत्थासी । स्वामी आतांचि वर देसी । इहजन्मीं कन्या-पुत्र ॥३३॥
अश्वत्थसेवा बहु दिवस । करितां झाले मज प्रयास । काय देईल आम्हांस । अश्वत्थ सेवित्यें मूर्खपणें ॥३४॥
ऐकोनि तियेचें वचन । श्रीगुरु म्हणती हांसोन । अश्वत्थसेवा महापुण्य । वृथा नोहे परियेसा ॥३५॥
निंदा न करीं अश्वत्थासी । अनंत पुण्य परियेसीं । सेवा करीं वो आम्हांसरसी । तूतें पुत्र होतील ॥३६॥
आतां आमचे वाक्येंकरी । नित्य जावें संगमातीरीं । अमरजा वाहे निरंतरीं । भीमरथीसमागमांत ॥३७॥
तेथें अश्वत्थ असे गहन । जातों आम्ही अनुष्‍ठाना । सेवा करीं वो एकमनें । आम्हांसहित अश्वत्थाची ॥३८॥
अश्वत्थाचें महिमान । सांगतसें परिपूर्ण । अश्वत्थनाम-नारायण । आमुचा वास तेथें असे ॥३९॥
ऐकोनि श्रीगुरुचें वचन । विनवीतसे ते अंगना । अश्वत्थवृक्षाचें महिमान । स्वामी मातें निरोपावें ॥४०॥
कैसी महिमा असे त्यासी । स्वामी सांगावें मजसी । स्थिर होईल माझें मानसी । सेवा करीन भक्तीनें ॥४१॥
श्रीगुरु म्हणती तियेसी । अश्वत्थवृक्षासी निंदा करिसी । महिमा असे अपार त्यासी । समस्त देव तेथें वसती ॥४२॥
अश्वत्थाचें महिमान । असे ब्रह्मांडपुराणीं निरुपण । नारदमुनीस विस्तारोन । ब्रह्मदेवानें सांगितलें ॥४३॥
ब्रह्मकुमर नारदमुनि । नित्य गमन त्रिभुवनीं । ब्रह्मयासी पुसोनि । आला ऋषि-आश्रमासी ॥४४॥
नारदातें देखोनि । अर्घ्यपाद्य देवोनि । पूजा केली उपचारोनि । पुसते झाले तयेवेळीं ॥४५॥
ऋषि म्हणती नारदासी । विनंति एक परियेसीं । अश्वत्थमहिमा असे कैसी । विस्तारावें स्वामिया ॥४६॥
ऋषिवचन ऐकोनि । सांगता जाहला नारदमुनि । गेलों होतों आजिचे दिनीं । ब्रह्मलोकीं हिंडत ॥४७॥
आपण पुसे स्वभावेंसीं । अश्वत्थमहिमा असे कैसी । समस्त मानिती तयासी । विष्णुस्वरुप म्हणोनियां ॥४८॥
ऐसा वृक्ष असे जरी । सेवा करणें कवणेपरी । कैसा महिमा सविस्तारीं । निरोपावें स्वामिया ॥४९॥
ब्रह्मा सांगे आम्हांसी । अश्वत्थमुळीं आपण वासी । मध्यें वास ह्रुषीकेशी । अग्रीं रुद्र वसे जाणा ॥५०॥
शाखापल्लवीं अधिष्‍ठानीं । दक्षिण शाखे शूलपाणि । पश्चिम शाखे विष्णु निर्गुणी । आपण उत्तरे वसतसें ॥५१॥
इंद्रादि देव परियेसीं । वसती पूर्वशाखेसी । इत्यादि देव अहर्निशीं । समस्त शाखेसी वसती जाणा ॥५२॥
गोब्राह्मण समस्त ऋषि । वेदादि यज्ञ परियेसीं । समस्त मूळांकुरेसी । असती देखा निरंतर ॥५३॥
समस्त नदीतीर्थें देखा । सप्त-सागर लवणादिका । वसती जाणा पूर्व शाखा । ऐसा अश्वत्थ वृक्ष जाणा ॥५४॥
अ-कारशब्द मूळस्थान । स्कंध शाखा उ-कार जाण । फळ पुष्प म-कारवर्ण । अश्वत्थमुख अग्निकोणीं असे ॥५५॥
एकादश रुद्रादिक । अष्‍ट वसु आहेत जे का । जे स्थानीं त्रैमूर्तिका । समस्त देव तेथें वसती ॥५६॥
ऐसा अश्वत्थनारायण । महिमा वर्णावया शक्त कवण । कल्पवृक्ष याचि कारण । ब्रह्मा म्हणे नारदासी ॥५७॥
नारद सांगे ऋषेश्वरांसी । त्रयमूर्ति वास ज्या वृक्षाशीं । काय महिमा सांगों त्यासी । भजतां काय सिद्धि नोहे ? ॥५८॥
ऐसें ऐकोनि समस्त ऋषि । विनविताति नारदासी । आचारावया विधि कैसी । कवणें रीतीनें भजावें ॥५९॥
पूर्वीं आम्हीं एके दिवसीं । पुसिलें होतें आथर्वणासी । त्याणें सांगितलें आम्हांसी । अश्वत्थसेवा एक रीतीं ॥६०॥
तूं नारद ब्रह्मऋषि । समस्त धर्म ओळखसी । विस्तार करोनि आम्हांसी । विधिपूर्वक निरोपावें ॥६१॥
नारद म्हणे मुनिवरा । त्या व्रताचिया विस्तारा । सांगेन ऐका तत्परा । विधान असे ब्रह्मवचनीं ॥६२॥
आषाढ-पौष-चैत्रमासीं । अस्तंगत गुरुशुक्रेसीं । चंद्रबळ नसते दिवसीं । करुं नये प्रारंभ ॥६३॥
याव्यतिरिक्त आणिक मासीं । बरवे पाहोनियां दिवसीं । प्रारंभ करावा उपवासीं । शुचिर्भूत होऊनि ॥६४॥
भानुभौमवारेसीं । आतळूं नये अश्वत्थासी । भृगुवारीं संक्रांतिदिवसीं । स्पर्शूं नये परियेसा ॥६५॥
संधिरात्रीं रिक्तातिथीं । पर्वणीसी व्यतीपातीं । दुर्दिनादि वैधृतीं । अपराण्हसमयीं स्पर्शूं नये ॥६६॥
अनृत-द्यूतकर्मभेषीं । निंदा-पाखांड-वर्जेसीं । प्रातर्मौनी होवोनि हर्षीं । आरंभावें परियेसा ॥६७॥
सचैल स्नान करुनि । निर्मळ वस्त्र नेसोनि । वृक्षाखालीं जाऊनि । गोमयलिप्त करावें ॥६८॥
स्वस्तिकादि शंखपद्मेसीं । घालावी रंगमाळा परियेसीं । पंचवर्ण चूर्णेसीं । भरावें तेथें पद्मांत ॥६९॥
मागुती स्नान करुनि । श्वेत वस्त्र नेसोनि । गंगा यमुना कलश दोनी । आणोनि ठेवणें पद्मांवरी ॥७०॥
पूजा करावी कलशांसी । पुण्याहवाचनकर्मेंसीं । संकल्पावें विधींसीं । काम्यार्थ आपुलें उच्चारावें ॥७१॥
मग कलश घेवोनि । सात वेळां उदक आणोनि । स्नपन करावें जाणोनि । अश्वत्थ वृक्षासी अवधारा ॥७२॥
पुनरपि करुनियां स्नान । मग करावें वृक्षपूजन । पुरुषसूक्त म्हणोन । पूजा करावी षोडशोपचारें ॥७३॥
मनीं ध्यावी विष्णुमूर्ति । अष्‍टभुजा आहेति ख्याती । शंख-चक्र-वरद-हस्तीं । अभय-हस्त असे जाणा ॥७४॥
खड्ग-खेटक एके करीं । धनुष्य-बाण सविस्तारीं । अष्‍टभुजी येणेंपरी । ध्यावा विष्णु नारायण ॥७५॥
पीतांबर पांघरुण । सदा लक्ष्मी-सन्निधान । ऐसी मूर्ति ध्याऊन । पूजा करणें वृक्षासी ॥७६॥
त्रैमूर्तीचें असें स्थान । शिवशक्तीविणें नाहीं जाण । समस्तांतें आवाहनोन । षोडशोपचारें पूजावें ॥७७॥
वस्त्रें अथवा सुतेसीं । वेष्टावें तया वृक्षासी । पुनरपि संकल्पेसीं । प्रदक्षिणा कराव्या ॥७८॥
मनसा-वाचा-कर्मणेसीं । भक्तिपूर्वक भावेंसीं । प्रदक्षिणा कराव्या हर्षीं । पुरुषसूक्त म्हणत देखा ॥७९॥
अथवा सहस्त्रनामेंसीं । कराव्या प्रदक्षिणा हर्षीं । अथवा कराव्या मौन्येंसीं । त्याचें फळ अमित असे ॥८०॥
चाले जैसी स्त्री गर्भिणी । उदककुंभ घेउनी । तैसे मंद गतींनीं । प्रदक्षिणा कराव्या शुद्धभावें ॥८१॥
पदोपदीं अश्वमेध । पुण्य जोडे फळप्रद । प्रदक्षिणासमाप्तमध्य । नमस्कार करावा ॥८२॥
ब्रह्महत्यादि पापांसी । प्रायश्चित्त नाहीं परियेसीं । प्रदक्षिणा द्विलक्षांसीं । ब्रह्महत्या पाप जाय ॥८३॥
त्रिमूर्ति वसती जया स्थानीं । फल काय सांगूं प्रदक्षिणीं । समस्त पापा होय धुणी । गुरुतल्पादि पाप जाय ॥८४॥
नाना व्याधि हरती दोष । प्रदक्षिणा करितां होय सुरस । कोटि ऋण असे ज्यास । परिहरत परियेसा ॥८५॥
जन्म मृत्यु जरा जाती । संसारभय नाश होती । ग्रहदोष बाधों न शकती । सहस्त्र प्रदक्षिणा केलिया ॥८६॥
पुत्रकाम्य असे ज्यासी । त्यातें फल होय भरंवसीं । मनोवाक्कायकर्मेंसीं । एकोभावें करावें ॥८७॥
चतुर्विध पुरुषार्थ । देता होय तो अश्वत्थ । पुत्रकाम्य होय त्वरित । न करा अनुमान ऋषी हो ॥८८॥
शनिवारीं वृक्ष धरोनि । जपावें मृत्युंजय-मंत्रानीं । काळमृत्यु जिंकोनि । राहती नर अवधारा ॥८९॥
त्यासी अपमृत्यु न बाधती । पूर्णायुषी होती निश्चितीं । शनिग्रह न पीडिती । प्रार्थावें अश्वत्थासी ॥९०॥
शनिनाम घेवोनि । उच्चारावें आपुले जिव्हेनीं । बभ्रु-पिंगळ म्हणोनि । कोणस्थ-कृष्ण म्हणावें ॥९१॥
अंतक-यम-महारौद्री । मंद-शनैश्वर-सौरि । जप करावा येणेंपरी । शनिपीडा न होय ॥९२॥
ऐसें दृढ करोनि मना । अश्वत्थ सेवितां होय कामना । पुत्रकाम्य तत्क्षणा । होय निरुतें अवधारा ॥९३॥
अमावस्या-गुरुवारेंसी । अश्वत्थछाया-जळेंसीं । स्नान करितां नरासी । ब्रह्महत्या पाप जाय ॥९४॥
अश्वत्थतळीं ब्राह्मणासी । अन्न देतां एकासी । कोटि ब्राह्मणां परियेसीं । भोजन दिल्हें फळ असे ॥९५॥
अश्वत्थतळीं बैसोन । एकदां मंत्र जपतां क्षण । फळें होतील अनेकगुण । वेदपठण केलियाचें ॥९६॥
नर एखादा अश्वत्थासीं । स्थापना करी भक्तींसीं । आपुले पितृ-बेचाळिसी । स्वर्गीं स्थापी परियेसा ॥९७॥
छेदितां अश्वत्थवृक्षासी । महापाप परियेसीं । पितृसहित नरकासी । जाय देखा तो नर ॥९८॥
अश्वत्थातळीं बैसोन । होम करितां महायज्ञ । अक्षय सुकृत असे जाण । पुत्रकाम्य त्वरित होय ॥९९॥
ऐसा अश्वत्थमहिमा । नारदाप्रति सांगे ब्रह्मा । म्हणोनि ऐकती ऋषिस्तोम । तया नारदापासोनि ॥१००॥
नारद म्हणे ऋषेश्वरासी । प्रदक्षिणेच्या दहावे अंशीं । हवन करावें विशेषीं । आगमोक्त विधानपूर्वक ॥१०१॥
हवनाचे दहावे अंशीं । ब्राह्मणभोजन करावें हर्षीं । ब्रह्मचर्य हविष्यान्नेंसीं । व्रत आपण करावें ॥१०२॥
येणेंपरी आचरोन । मग करावें उद्यापन । शक्त्यनुसार सौवर्ण । अश्वत्थवृक्ष करावा ॥१०३॥
तो द्यावा ब्राह्मणासी । विधिपूर्वक परियेसीं । श्वेतधेनु सवत्सेंसीं । ब्राह्मणातें दान द्यावी ॥१०४॥
वृक्षातळीं तिळराशी । करावी यथानुशक्तीसीं । श्वेतवस्त्र झांकोनि हर्षीं । सुक्षीण ब्राह्मणासी दान द्यावें ॥१०५॥
ऐसें अश्वत्थविधान । सांगे नारद ऋषिजना । येणेंपरी आचरोन । सकळाभीष्‍ट लाधले ॥१०६॥
श्रीगुरु म्हणती वांझ सतीसी । अश्वत्थमहिमा आहे ऐसी । भावभक्ति असे ज्यासी । त्यातें होय फलश्रुति ॥१०७॥
आचार करीं वो येणेंपरी । संशय अंतःकरणीं न धरीं । वृक्ष असे भीमातीरीं । जेथें अमरजासंगम ॥१०८॥
तेंचि आमुचें असे स्थान । सेवा करीं वो एकोमनें । होईल तुझी मनकामना । कन्या पुत्र तुज होतील ॥१०९॥
ऐकोनि श्रीगुरुचें वचन । नमन करी ते अंगना । विनवीतसे कर जोडूनि । भावभक्तीकरोनियां ॥११०॥
आपण वांझ वर्षें साठी । कैंचे पुत्र आपुले पोटीं । वाक्य असे तुमचें शेवटीं । म्हणोनि आपण अंगीकारीन ॥१११॥
गुरुवाक्य म्हणजे कामधेनु । ऐसें बोलती वेदपुराण । आतां नाहीं अनुमान । करीन सेवा स्वामिया ॥११२॥
चाड नाहीं अश्वत्थासी । निर्धार तुमचे बोलासी । सेवा करीन तुमची ऐसी । म्हणोनि चरणीं लागली ॥११३॥
ऐसा निरोप घेवोनि । जावोनि वनिता संगमस्थानीं । षट्‌कूलांत न्हाऊनि । सेवा करी अश्वत्थाची ॥११४॥
श्रीगुरुनिरोप जेणेंपरी । तैसी सेवा करी ते नारी । येणेंपरी तीन रात्रीं । आराधिलें परियेसा ॥११५॥
श्रीगुरुसहित अश्वत्थासी । पूजा करितां तिसरे दिवसीं । स्वप्न जाहलें तियेसी । सांगेन ऐका एकचित्तें ॥११६॥
स्वप्नामध्यें विप्र एक । येवोनि देतो तिसी भाक । काम्य झालें तुझें ऐक । सांगेन एक करीं म्हणे ॥११७॥
जाऊनि गाणगापुरांत । तेथें असे श्रीगुरुनाथ । प्रदक्षिणा करीं हो सात । नमन करीं तूं भक्तींसीं ॥११८॥
जें काय देतील तुजसी । भक्षण करीं वो वेगेंसीं । निर्धार धरुनि मानसीं । त्वरित जावें म्हणे विप्र ॥११९॥
ऐसें देखोनि सुषुप्तींत । सवेंचि झाली ते जागृत । कल्पवृक्ष असे अश्वत्थ । कल्पिलें फळ त्वरित होय ॥१२०॥
सेवा करुनि चवथे दिवशीं । आली आपण मठासी । प्रदक्षिणा करुनि हर्षीं । नमन केलें तये वेळीं ॥१२१॥
हांसोनियां श्रीगुरुमुनि । फळें देती तिसी दोनी । भक्षण करीं वो संतोषोनि । काम्य झालें आतां तुझें ॥१२२॥
भोजन करीं वो तूं आतां त्वरित । काम्य होईल तुझें सत्य । कन्या-पुत्र दोघे तूतें । दिल्हे आजि परियेसा ॥१२३॥
पारणें करोनि विधीसीं । मग भक्षावें या फलांसी । दान द्यावें ब्राह्मणांसी । जें काय पूर्वीं निरोपिलें ॥१२४॥
व्रत संपूर्ण करोनि । केलें दान ते भामिनीं । तेचि दिवशीं अस्तमानी । झाली आपण विटाळशी ॥१२५॥
मौन दिवस तीनवरी । भोजन करी हिरवे खापरीं । श्वेत वस्त्र नेसोनि नारी । कवणाकडे न पाहेचि ॥१२६॥
येणेंपरी तिन्ही निशी । क्रमिल्या नारीनें परियेसीं । सुस्नात होवोनि चवथे दिवशीं । आली श्रीगुरुचे दर्शना ॥१२७॥
पतीसमवेत येऊनि । पूजा करी ती एकाग्रमनीं । श्रीगुरु म्हणती संतोषोनि । पुत्रवंती व्हावें तुम्हीं ॥१२८॥
ऐसें नमूनि श्रीगुरुसी । आली आपुल्या मंदिरासी । ऋतु दिधला पांचवे दिवसीं । म्हणोनि कन्या परियेसा ॥१२९॥
येणेंपरी ते नारी । जाहली ऐका गरोदरी । ग्राम सकळ विस्मय करी । काय नवल म्हणतसे ॥१३०॥
म्हणती पहा नवल वर्तलें । वांझेसी गर्भधारण केवीं झालें । सोमनाथ विप्र भले । करीतसे आनंद ॥१३१॥
सातवे मासीं ओटी भरिती । अक्षय वाणें ओंवाळिती । श्रीगुरुसी विनोदावरी प्रीति । वाणें देवविती कौतुकें ॥१३२॥
आठवे मासीं तो ब्राह्मण । करी सीमंतविधान । गुरुनिरोपें संतोषोन । देती वाणें ग्रामांत ॥१३३॥
अभिनव करिती सकळही जन । म्हणती वांझेसी गर्भधारण । पांढरे केश म्हातारपण वाणें देती कौतुकें ॥१३४॥
एक म्हणती श्रीगुरुप्रसाद । श्रीनृसिंहमूर्ति भक्तवरद । त्याची सेवा करितां आनंद । लाधे चारी पुरुषार्थ ॥१३५॥
त्रैमूर्तींचा अवतार । झाला नृसिंहसरस्वती नर । भक्तजनां मनोहर प्रगटला भूमंडळीं ॥१३६॥
ऐसें नानापरी देखा । स्तोत्र करिती गुरुनायका । वाणें देत ते बालिका । अत्योल्हास तिच्या मनीं ॥१३७॥
वाणें देऊनि समस्तांसी । येऊनि नमी ती श्रीगुरुसी । भक्तवत्सल परियेसीं । अशीर्वचन देतसे ॥१३८॥
संतोषोनि विप्रवनिता । करी साष्‍टांग दंडवता । नानापरी स्तोत्र करितां । विनवीतसे परियेसा ॥१३९॥
जय जया परमपुरुषा । तूंचि ब्रह्मा विष्णुमहेशा । तुझें वाक्य जाहलें परीस । सुवर्ण केला माझा देह ॥१४०॥
तूं तारावया विश्वासी । म्हणोनि भूमीं अवतरलासी । त्रैमूर्ति तूंचि होसी । अन्यथा नव्हे स्वामिया ॥१४१॥
तुझी स्तुति करावयासी । अशक्य आपुले जिव्हेसी । अपार तुझ्या महिमेसी । नाहीं साम्य कृपासिंधु ॥१४२॥
येणेंपरी स्तोत्र करुनि । श्रीगुरुचरण वंदूनि । गेली निरोप घेऊनि । आपुले गृहा परियेसा ॥१४३॥
ऐसे नवमास क्रमोनि । प्रसूत जाहली शुभदिनीं । समस्त ज्योतिषी येवोनि । वर्तविती जातकातें ॥१४४॥
ज्योतिषी म्हणती तये वेळीं । होईल कन्या मन निर्मळी । अष्‍टपुत्रा वाढेल कुळी । पुत्रपौत्रीं नांदेल ॥१४५॥
येणेंपरी ज्योतिषीं । जातक वर्तविलें परियेसीं । सोमनाथ आनंदेंसीं । दानधर्म करिता जाहला ॥१४६॥
दहा दिवस क्रमोनि । सुस्नात झाली ते भामिनी । कडिये बाळक घेवोनि । आली श्रीगुरुदर्शनासी ॥१४७॥
बाळक आणोनि भक्तींसीं । ठेविलें श्रीगुरुचरणापाशीं । नमन करी साष्‍टांगेंसीं । एकभावेंकरोनियां ॥१४८॥
आश्वासोनि श्रीगुरुमूर्ति । उठीं बाळे पुत्रवंती । बहुतपरी संतोषविती । प्रेमभावेंकरोनियां ॥१४९॥
उठोनि विनवी ती श्रीगुरुसी । पुत्र नाहीं आमुचे कुशीं । सरस्वती आली घरासी । बोल आपुला सांभाळावा ॥१५०॥
ऐकोनि तियेचें वचन । श्रीगुरु म्हणती हांसोन । न करीं मनीं अनमान । तूतें पुत्र होईल ॥१५१॥
म्हणोनि तिये कुमारीसी । कडिये घेती प्रीतींसीं । सांगताति समस्तांसी । तये कन्येचें लक्षण ॥१५२॥
पुत्र होतील बहु इसी । होईल आपण शतायुषी । पुत्राचे पौत्र नयनेंसीं । पाहील आपण अहेवपणें ॥१५३॥
होईल इसी ज्ञानी पति । त्यातें चारी वेद येती । अष्‍टैश्चर्यें नांदती । प्रख्यात होवोनि भूमंडळीं ॥१५४॥
आपण होईल पतिव्रता । पुण्यशील धर्मरता । इची ख्याति होईल बहुता । समस्ता इसी वंदिती ॥१५५॥
दक्षिणदेशीं महाराजा । येईल इचे दर्शनकाजा । आणिक पुत्र होईल तुज । म्हणोनि श्रीगुरु बोलती ॥१५६॥
येणेंपरी श्रीगुरुमूर्ति । कन्यालक्षण सांगती । विप्रवनिता विनयवृत्तीं । म्हणे पुत्र व्हावा मज ॥१५७॥
श्रीगुरु म्हणती तियेसी । पुत्र व्हावा तुज कैसी । योग्य पाहिजे वर्षें तीसी । अथवा शतायुषी मूर्ख पैं ॥१५८॥
ऐकोनि श्रीगुरुच्या वचना । विनवीतसे ते अंगना । योग्य पाहिजे पुत्र आपणा । तयासी पांच पुत्र व्हावे ॥१५९॥
भक्तवत्सल श्रीगुरुमूर्ति । वर देती तेणें रीतीं । संतोषोनि घरा जाती । महानंद दंपतीसी ॥१६०॥
पुढें तिसी पुत्र झाला । वेदशास्त्रीं विख्यात भला । पांच पुत्र तो लाधला । नामकरणी श्रीगुरुचा ॥१६१॥
कन्यालक्षण श्रीगुरुमूर्ती । निरोपिलें होतें जेणें रीतीं । प्रख्यात झाली सरस्वती । महानंद प्रवर्तला ॥१६२॥
यज्ञ करी तिचा पति । प्रख्यात नाम 'दीक्षिती' । चहूं राष्‍ट्रीं त्याची ख्याती । म्हणोनि सांगे सिद्धमुनि ॥१६३॥
साठी वर्षें वांझेसी । पुत्र जाहला परियेसीं । सिद्ध म्हणे नामधारकासी । ऐसी कृपा श्रीगुरुची ॥१६४॥
निर्धार असे ज्याचे मनीं । त्यासी वर देती तत्क्षणीं । एकोभावें याकारणीं । भक्ति करावी श्रीगुरुची ॥१६५॥
म्हणोनि सरस्वती-गंगाधर । सांगे गुरुचरित्रविस्तार । भजा भजा हो श्रीगुरु । सकळाभीष्‍ट लाधे तुम्हां ॥१६६॥
जो भजेल श्रीगुरुसी । एकोभावें भक्तींसीं । त्यासी दैन्य कायसी । जें जें मागेल तें देईल सत्य ॥१६७॥
गुरुभक्ति म्हणजे कामधेनु । अंतःकरणीं नको अनुमानु । जें जें इच्छीत भक्तजनु । समस्त देईल परियेसा ॥१६८॥
इति श्रीगुरुचरित्रामृते परमकथाकल्पतरौ श्रीनृसिंहसरस्वत्युपाख्याने सिद्धनामधारकसंवादे वृद्धवंध्यासंतानप्राप्ति नाम एकोनचत्वारिंशत्तमोऽध्यायः
श्रीगुरुदत्तात्रेयार्पितमस्तु ।
ओवीसंख्या ॥१६८॥
॥श्रीगुरुदत्तात्रेयार्पणमस्तु॥

श्री गुरुदेव दत्त...!!!

श्रीगणेशाय नमः ॥ श्रीसरस्वत्यै नमः ॥ श्रीगुरुभ्यो नमः ॥
नामधारक विनवी सिद्धासी । पुढें चरित्र जाहलें कैसी । विस्तारावें कृपेंसीं । म्हणोनि चरणीं लागला ॥१॥
आर्त झालों मी तृषेचा । घोट भरवीं गा अमृताचा । चरित्र सांगें श्रीगुरुचें । माझें मन निववीं वेगीं ॥२॥
सिद्ध म्हणे नामधारकासी । तूं जें जें मज पुससी । संतोष होतो आम्हांसी । गुरुचरित्र आठवितां ॥३॥
तुजकरितां आम्हांसी । लाभ जोडे परियेसीं । आठवली कथा सुरसी । विचित्र एक झालें असे ॥४॥
मागें कथन सांगितलें । जें भक्तीं द्रव्य आणिलें । स्वामीं अंगीकार नाहीं केलें । समाराधना करावी म्हणोनि ॥५॥
नित्य समाराधना देख । करीत होते भक्त अनेक । कधीं नाहीं आराणूक । नाहीं ऐसा दिवस नाहीं ॥६॥
ऐसें होतां एके दिवशीं । दुर्बळ द्विज आला परियेसीं । असे काश्यप-गोत्रेंसीं । नाम तया 'भास्कर ' ॥७॥
अति सुक्षीण ब्राह्मण । आला आपण दर्शना म्हणोन । साष्‍टांगीं नमस्कारुन । भक्तिपूर्वक विनविलें ॥८॥
ते दिवसीं भक्तजन । करीत होते आराधन । उठवितात तया ब्राह्मणा । भोजन करीं म्हणोनियां ॥९॥
संकल्प करोनि तो ब्राह्मण । श्रीगुरुसी भिक्षा करवीन आपण । सवें सोपस्कार घेऊन । आला होता परियेसा ॥१०॥
त्रिवर्गाच्या पुरते देखा । सवें असे तंडुल-कणिक । वरकड पदार्थ त्या पूर्तिका । सोपस्कार असे त्यापाशीं ॥११॥
सर्व असे वस्त्रीं बांधिलें । नेऊनि मठांत ठेविलें । भक्तें आणिक त्यासी बोलाविलें । गेला तो ब्राह्मण भोजनासी ॥१२॥
भोजन करितां झाली निशी । आपण आला मठासी । गांठोडी ठेवी आपुले उशीं । मग निद्रा करी देखा ॥१३॥
नित्य घडे ऐसेंचि त्यासी । भक्त लोक येती आराधनेसी । आराणूक नव्हे त्यासी । नित्य जेवी समाराधनीं ॥१४॥
समस्त त्यास हांसती । पहा हो समाराधनेची आयती । घेऊनि आला असे भक्तीं । आपण जेवी नित्य समाराधनीं ॥१५॥
एकासी नव्हे पुरें अन्न । श्रीगुरुशिष्य बहु जन । केवीं करील हा ब्राह्मण । समाराधना करीन म्हणतो ॥१६॥
लाज नये त्यासी कैसी । समाराधना म्हणायासी । दे कां स्वयंपाक आम्हांसी । तूं करीं आजि माधुकरी ॥१७॥
ऐसें नाना प्रकारें त्यासी । विनोद करिती ब्राह्मण परियेसीं । ऐशा प्रकारें तीन मासी । क्रमिले त्या ब्राह्मणें तेथेंचि ॥१८॥
नित्य होतसे आराधन । त्यांचे घरीं जेवी आपण । गांठोडी उशाखालीं ठेवून । निद्रा करी प्रतिदिवसीं ॥१९॥
मास तीन क्रमिल्यावरी । समस्त मिळोनि द्विजवरीं । परिहास करिती अपारी । श्रीगुरुमूर्तिं ऐकिलें ॥२०॥
बोलाविती त्या ब्राह्मणासी । आजि भिक्षा करावी आम्हांसी । स्वयंपाक करीं वेगेंसी । म्हणती श्रीगुरु कृपासिंधु ॥२१॥
ऐकोनि श्रीगुरुच्या बोला । संतोष अपार द्विजा झाला । चरणावरी माथा ठेविला । हर्षे गेला आइतीसी ॥२२॥
आणिलें द्वय शेर घृत । शाका दोनी त्यापुरत । स्नान करुनि शुचिर्भूत । स्वयंपाक केला तये वेळीं ॥२३॥
समस्त ब्राह्मण तये वेळीं । मिळोन आले श्रीगुरुजवळी । म्हणती आजि आमुची पाळी । यावनाळ-अन्न घरीं ॥२४॥
नित्य होतें समाराधन । आम्ही जेवितों मिष्‍टान्न । कैंचा हा आला ब्राह्मण । आजि राहिली समाराधना ॥२५॥
श्रीगुरु म्हणती द्विजांसी । नका जाऊं घरांसी । शीघ्र जावें आंघोळीसी । येथेंचि जेवा तुम्ही आजि ॥२६॥
ब्राह्मण मनीं विचारिती । मठीं असे सामग्री आयती । स्वयंपाक आतां करविती । आम्हांसी निरोपिती याचिगुणें ॥२७॥
समस्त गेले स्नानासी । श्रीगुरु बोलाविती त्या ब्राह्मणासी । शीघ्र करीं गा होईल निशी । ब्राह्मण अपार सांगितले ॥२८॥
स्वयंपाक झाला तत्क्षण । सांगतसे श्रीगुरुसी ब्राह्मण । निरोप देती जा धांवोन । ब्राह्मण समस्त पाचारीं ॥२९॥
ब्राह्मण गेला गंगेसी । बोलावीतसे ब्राह्मणांसी । स्वामीनें बोलाविलें तुम्हांसी । शीघ्र यावें म्हणोनियां ॥३०॥
ब्राह्मण म्हणती तयासी । स्वयंपाक व्हावया होईल निशी । तुवां शीघ्र श्रीगुरुसी । भिक्षा करावी जाय वेगीं ॥३१॥
ऐसें ऐकोनि तो ब्राह्मण । गेला श्रीगुरुजवळी आपण । ब्राह्मण न येती ऐसें म्हणे । आपण जेवूं अपरात्रीं ॥३२॥
श्रीगुरु म्हणती तयासी । नेम असे आजि आम्हांसी । सहपंक्तीनें ब्राह्मणांसी । जेवूं आम्ही निर्धारीं ॥३३॥
ब्राह्मणांसहित आम्हांसी । जेवूं वाढीं गा तूं परियेसीं । जरी अंगीकार न करिसी । न जेवूं तुझे घरीं आम्ही ॥३४॥
ब्राह्मण म्हणे श्रीगुरुसी । जो निरोप द्याल आपणासी । तोचि निरोप माझे शिरसीं । ब्राह्मणांसहित जेवूं वाढीन ॥३५॥
ब्राह्मण मनीं विचारी । श्रीगुरु असती पुरुषावतारी । न कळे बोले कवणेंपरी । आपुलें वाक्य सत्य करील ॥३६॥
मग काय करी तो ब्राह्मण । विनवीतसे कर जोडून । मज न येती ब्राह्मण । विनोद करिती माझ्या बोला ॥३७॥
श्रीगुरु आणिक शिष्यासी । निरोपिती जा वेगेंसीं । बोलावूनि आणीं ब्राह्मणांसी । भोजन करा म्हणोनि ॥३८॥
शिष्य गेला धांवत । समस्त ब्राह्मणांतें बोलावीत । स्नानें करोनि आले त्वरित । श्रीगुरु-मठाजवळिक ॥३९॥
श्रीगुरु निरोपिती तयांसी । पत्रावळी करा वेगेंसीं । जेवा आजि सहकुटुंबेसीं । ब्राह्मण करितो आराधना ॥४०॥
चारी सहस्त्र पत्रावळी । कराव्या तुम्हीं तात्काळीं । उभा होता ब्राह्मण जवळी । त्यासी स्वामी निरोपिती ॥४१॥
या समस्त ब्राह्मणांसी । विनंति करावी तुवां ऐसी । तुम्हीं यावें सहकुटुंबेसीं । आपण करितों आराधना ॥४२॥
श्रीगुरुचा निरोप घेऊन । विनवीतसे तो ब्राह्मण । द्विज म्हणती त्यासी हांसोन । काय जेवा म्हणतोस आम्हां ॥४३॥
आम्हां इतुके ब्राह्मणांसी । एकेक शित न ये वांटयासी । आमंत्रण सांगावया न लाजसी । नमस्कारितोसि घडीघडी ॥४४॥
वृद्ध ब्राह्मण ऐसें म्हणती । निंदा न करा श्रीगुरु ऐकती । जैसें श्रीगुरु निरोपिती । तैसें बोलतो ब्राह्मण ॥४५॥
हो कां बरवें बरवें म्हणती । सकळ पत्रावळी करिती । ब्राह्मण श्रीगुरुपूजा त्वरिती । करिता झाला उपचारें ॥४६॥
त्रिकरणपूर्वक करी भक्ति । बरवी केली मंगळारती । तेणें श्रीगुरु संतोषती । ठाय घाला म्हणती वेगें ॥४७॥
स्वयंपाक आणूनि आपणाजवळी । ठेवीं म्हणती तये वेळीं । आणोनियां तात्काळीं । श्रीगुरुजवळी ठेविला ॥४८॥
श्रीगुरु म्हणती ब्राह्मणासी । आमुचें वस्त्र घेऊनि अन्नासी । झांकोनी ठेवीं आम्हांपाशीं । म्हणोनि वस्त्र देती तये वेळीं ॥४९॥
झांकिलें वस्त्र अन्नावरी । कमंडलुउदक घेऊनि करीं । श्रीगुरु प्रोक्षिती अन्नावरी । अभिमंत्रोनि तये वेळीं ॥५०॥
बोलावूनि म्हणती ब्राह्मणासी । उघडों नको अन्नासी । काढूनि नेऊनि समस्तांसी । वाढीं वेगीं म्हणोनियां ॥५१॥
तूप घालूनि घटांत । ओतूनि घे आणिकांत । वाढीं वेगीं ऐसें म्हणत । निरोप देती श्रीगुरु ॥५२॥
ठाय घातले समस्तांसी । वाढीतसे ब्राह्मण परियेसीं । लोक पहाती तटस्थेसीं । महदाश्चर्य म्हणताति ॥५३॥
श्रीगुरु म्हणती ब्राह्मणांसी । वाढों लागा या द्विजासी । आणिक उठिले बहुतेसी । वाढूं लागले तये वेळीं ॥५४॥
भरोनि नेती जितुकें अन्न । पुनः मागुती परिपूर्ण । घृत भरलें असे पूर्ण । घट ओतूनि नेताति ॥५५॥
वाढिलें समस्त पंक्तीसी । सहपंक्तीं श्रीगुरुसी । जेवताति अतिहर्षी । द्विजवर पुसतसे ॥५६॥
जो जो मागाल तो पदार्थ । वाढूं वेगें ऐसें म्हणत । भागलेति क्षुधाक्रांत । क्षमा करणें म्हणतसे ॥५७॥
घृत असे आपुले करीं । वाढीतसे महापुरीं । विप्र म्हणती पुरे करीं । आकंठवरी जेविलों ॥५८॥
भक्ष्य परमान्न पत्रशाका । ब्राह्मण वाढिताति अनेका । शर्करा दधि लवणादिका । अनेक परी जेविले ॥५९॥
तृप्त जाहले ब्राह्मण देखा । हस्तप्रक्षालन करिती मुखा । उच्छिष्टें काढिती तात्काळिका । आश्चर्य म्हणती तये वेळीं ॥६०॥
तांबूलादि देती समस्तांसी । श्रीगुरु बोलावूनि तयांसी । बोलवा म्हणती आपुले कलत्रपुत्रांसी । समस्त येऊनि जेवितील ॥६१॥
आलें विप्रकुळ समस्त । जेवून गेलें पंचामृत । श्रीगुरु मागुती निरापित । शूद्रादि ग्रामलोक बोलावा ॥६२॥
त्यांचे स्त्रियापुत्रांसहित । बोलावीं शीघ्र ऐसें म्हणत । पाचारितां आले समस्त । जेवूनि गेले तये वेळीं ॥६३॥
श्रीगुरु पुसती ब्राह्मणांसी । आतां कोण राहिले ग्रामवासी । ते सांगती स्वामियासी । अत्यंज आहेति उरले ॥६४॥
बोलावा त्या समस्तांसी । अन्न द्यावें वाढून त्यांसी । जितुकें मागती तृप्तीसी । तितुकें द्यावें अन्न वेगीं ॥६५॥
तेही तृप्त झाले देखा । प्राणिमात्र नाहीं भुका ।; सांगताति श्रीगुरुनायक । डांगोरा पिटा ग्रामांत ॥६६॥
कोणी असती क्षुधाक्रांत । त्यांसी बोलवावें त्वरित । ऐसें श्रीगुरु निरोपित । हिंडले ग्रामीं तये वेळीं ॥६७॥
प्राणिमात्र नाहीं उपवासी । सर्व जेवले परियेसीं । मग निरोपित त्या द्विजासी । भोजन तुवां करावें ॥६८॥
श्रीगुरुनिरोपें भोजन केलें । मागुति जाऊनि अन्न पाहिलें । आपण जितुकें होतें केलें । तितुकें उरलें असे अन्न ॥६९॥
श्रीगुरु म्हणती तयासी । घेऊनि जावें अन्न त्वरितेसीं । घालावें जळांत जळचरांसी । तृप्त होती तेही जीव ॥७०॥
ऐसें तया दिवसीं विचारिती । सहस्त्र चारी झाली मिति । भूमीवरी झाली ख्याति । लोक म्हणती आश्चर्य ॥७१॥
इतुकें झालियावरी । श्रीगुरु त्या द्विजातें पाचारी । वर देती दरिद्र दुरी । पुत्रपौत्र होती तुज ॥७२॥
समस्त जाहले तटस्थ । देखिलें अति कौतुक म्हणत । अन्न केलें होतें किंचित । चारी सहस्त्र केवीं जेविले ॥७३॥
एक म्हणती श्रीगुरुकरणी । स्मरली असेल अन्नपूर्णी । अवतारपुरुष असे धणी । श्रीनृसिंहसरस्वती ॥७४॥
एक म्हणती अपूर्व देखिलें । पूर्वीं कथानक होतें ऐकिलें । पांडवाघरीं दुर्वास गेले । ऋषीश्वरांसमवेत ॥७५॥
सत्त्वभंग होईल म्हणोन । श्रीकृष्ण आला ठाकून । तेणें केलें अन्न पूर्ण । दुसरें आजि देखिलें ॥७६॥
नर दिसतो दंडधारी । सत्य त्रैमूर्ति-अवतारी । न कळे महिमा असे अपारी । म्हणती लोक अनेक ॥७७॥
यातें नर जे म्हणती । ते जाती अधोगतीं । वर्णावया नाहीं मति । म्हणती हाचि परब्रह्म ॥७८॥
नव्हे हा जरी ईश्वर । केवीं केलें अन्नपूर । होतें तीन अडीच शेर । चारी सहस्त्र जेविले केवीं ॥७९॥
आणिक एक नवल झालें । आम्हीं समस्तीं देखिलें । प्रेतातें जीव आणिलें । शुष्क काष्‍ठासी पल्लव ॥८०॥
आणिक ऐका याची महिमा । कोणासी देऊं आतां साम्या । कुमसीं होता त्रिविक्रमा । त्यासी दाखविलें विश्वरुप ॥८१॥
ग्रामांत होती वांझ महिषी । क्षीर काढविलें आपुले भिक्षेसी । वेद म्हणविले पतितामुखेंसी । अभिमंत्रितां श्रीगुरुमूर्तीं ॥८२॥
आणिक जाहलें एक नवल । कुष्‍ठी आला विप्र केवळ । दर्शनमात्रें झाला निर्मळ । आम्हीं देखिलें दृष्‍टीनें ॥८३॥
विणकरी होता एक भक्त । त्यासी दाखविला श्रीपर्वत । काशीक्षेत्र क्षण न लागत । एका भक्तासी दाखविलें ॥८४॥
आणिक अपार चरित्रता । अमित असे हो सांगतां । क्षितीवरी समस्त दैवतें । तयांचें नव्हे सामर्थ्य ॥८५॥
समस्त देवांतें आराधितां । आलास्यें होय मनकाम्यता । दर्शनमात्रें श्रीगुरुनाथा । सकळाभीष्टें होताति ॥८६॥
ऐसें म्हणती विप्रलोक । अपूर्व जाहलें कवतुक । ख्याति ऐकती समस्त देख । श्रीगुरुचें चरित्र ॥८७॥
सिद्ध म्हणे नामधारकासी । श्रीगुरुचरित्र ऐसें परियेसीं । याचि निमित्य बहुवसीं । शिष्य जाहले श्रीगुरुचे ॥८८॥
नाना राष्‍ट्रींचे भक्त येती । श्रीगुरुची सेवा करिती । अंतःकरणीं एकचित्तीं । भजणारांसी प्रसन्न ॥८९॥
गंगाधराचा नंदन । सरस्वती विनवी नमून । ऐका तुम्ही समस्त जन । भजा भजा हो श्रीगुरुसी ॥९०॥
इति श्रीगुरुचरित्रामृते परमकथाकल्पतरौ श्रीनृसिंहसरस्वत्युपाख्याने सिद्धनामधारकसंवादे अन्नपूर्तिकद्विजचतुः-सहस्त्रभोजनं नाम अष्‍टात्रिंशत्तमोऽध्यायः
श्रीगुरुदत्तात्रेयार्पितमस्तु ।
ओवीसंख्या ॥९०॥
॥श्रीगुरुदत्तात्रेयार्पणमस्तु॥

श्री गुरुदेव दत्त...!!!